Socrates is een uniek figuur in de geschiedenis van de filosofie. Helaas heeft hij zelf niets geschreven over zijn leven of zijn denken. Alles wat wij van hem weten moeten we uit de geschriften van onder andere Plato en Xenophon halen. Plato schreef over hem als de ideale filosoof. Wie was hij nou eigenlijk?
Socrates leven
De precieze geboortedatum van Socrates is onbekend. Waarschijnlijk is het in mei 469 of 470 voor Christus geweest. Zijn vader heette Sophroniscus en zijn moeder Phainarete. Het beroep van zijn vader was steenhouwer en het schijnt dat ook Socrates enige tijd dit beroep heeft uitgeoefend. Wat opmerkelijk is, is dat Socrates een tijd in de zware infanterie heeft gediend. Hoewel Socrates zijn leven heeft geslijt als een asceet (asceten streven naar of het beoefenen van een reine levenswandel door de eigen hartstochten en begeerten te beteugelen en zelftucht toe te passen), was hij waarschijnlijk helemaal niet echt arm. Socrates is getrouwd met Xantippe en zij hadden drie zonen. Over de eerste vijfendertig jaar van zijn leven is vrijwel niets bekend. In 432 v Chr. breekt de Peloponnesische Oorlog uit en dan komt Socrates voor het eerst op het toneel in de geschiedenis. Socrates wordt beschreven als een persoon met 'uitzonderlijke fysieke moed, gecombineerd met een onverschilligheid voor fysieke ontberingen'. In het jaar 404 v Chr. werd Athene (de stad waarin Socrates woonde) verslagen door Sparta en er kwam een schrikbewind onder leiding van de "Dertig Tirannen". Socrates had zowel vrienden in het bestuur, als in de opstandelingen, die acht maanden later de dertig leiders verdreven. Er is toen geprobeerd om Socrates als medeplichtige te beschuldigen, maar zowel Plato als Xenophon zwijgen over dit onderwerp, wat suggereert dat Socrates niet deelgenomen heeft aan het schrikbewind.
Einde van Socrates
Socrates is zeer tragisch aan zijn einde gekomen. Rond het jaar 400 of 399 v Chr. bracht een man, Meletus, de volgende aanklacht tegen Socrates naar voren: "Socrates is een misdadiger omdat hij de goden die door de stad worden erkend, niet erkent, en andere, nieuwe godheden introduceert. Verder is hij een misdadiger omdat hij zeden van de jeugd bederft." Het is vrijwel zeker dat deze beschuldigingen een politieke oorzaak hadden, men wilde simpelweg van Socrates af. Voor een jury van 500 burgers werd Socrates schuldig bevonden en Socrates kreeg de doodstraf. Socrates sterft in het jaar 399 v Chr. door middel van een langzaam werkend vergif. Hij sterft te midden van vrienden en leerlingen waar hij nog enige tijd heeft mee gepraat (na het drinken van de gifbeker).
Socrates leer en denken
Er zijn maar weinig echt betrouwbare bronnen over van Socrates denken en leer. Wat we wel weten is dat Socrates, in tegenstelling tot wat veel mensen van filosofen denken, zeer praktisch was ingesteld. Zo gaf hij advies aan een vriend in financiële moeilijkheden,en gaf hij advies over het belang van fysieke fitheid en over tafelmanieren. Ook geeft hij aan een niet-religeuze kennis, een korte verhandeling over de ordening van de wereld door de voorzienigheid. Verder geeft hij een moraliserende verhandeling in de vorm van een dialoog over het besturen van een landgoed. Wat we ook weten van Socrates, is dat hij ontzettend veel vragen stelde. Zijn vragen waren een middel om aan te tonen dat niemand echte wijsheid bezat. Zo zijn er kruisverhoren (Socratische dialogen) overgeleverd waarvan de bedoeling is om te laten zien dat het de ondervraagde persoon aan kennis ontbreekt. Socrates heeft zelf ook ontkent dat hij wijsheid bezit, maar dat hij zoekt naar opheldering voor problematische vragen.Aristoteles, een filosoof die vijftien jaar na Socrates' dood geboren werd, schreef over Socrates: "er zijn twee dingen die misschien terecht aan Socrates kunnen worden toegeschreven: inductieve argumenten en algemene definities, want beide houden zich bezig met het uitgangspunt van kennis." Socrates' belangstelling voor definities komt voort uit zijn zoektocht naar deskundigheid, want volgens Socrates is de voornaamste kennis over een onderwerp juist de kennis van wat dat onderwerp is. Zo worden er in veel overgeleverde dialogen vragen gesteld in de vorm van: 'wat is X?'
Wat kunnen wij hedendaags met de denkbeelden van Socrates?
Tegenwoordig heeft het bestuderen van de oude klassieken zijn grote aantrekkingskracht verloren, toch kunnen we de Socratische methode (van vragen stellen) gebruiken om mensen (bijvoorbeeld studenten) uit te dagen om zijn of haar overtuigingen te onderzoeken en door middel van kritisch nadenken tot antwoorden te komen. Over het denken van Socrates bestaat een mooie slogan: "Een leven zonder onderzoek is geen leven voor een mens!"
Boek: kopstukken filosofie: Socrates
Auteur: C.C.W. Taylor
