Sinds de oprichting van de Europese Unie in 1967 is de uitbreiding ervan een belangrijk onderwerp. Veel landen willen deel uitmaken van dit verband vanwege economische, politieke en andere redenen. Momenteel bestaat de Europese Unie uit 27 landen. De vraag is of het goed is om de Unie uit te breiden met landen als Montenegro, Kosovo, Albanië, Servië en Turkije. Vooral de mogelijke toetreding van Turkije is onderwerp van discussie.
In 1987 vroeg Turkije lidmaatschap van de EU aan, toen nog Europese Gemeenschap geheten. Dit werd destijds afgewezen, maar de Europese Raad gaf Turkije wel toestemming om op termijn lid te worden van de Gemeenschap. In 1999 werd Turkije officieel erkend als kandidaat-lidstaat. Turkije ontwikkelde in samenwerking met de Europese Raad een plan om aan de toetredingscriteria te voldoen. In 2004 gaf de Europese Raad aan dat de onderhandelingen met betrekking tot toetreding in oktober 2005 konden beginnen. Op dat moment voldeed Turkije al aan de politieke voorwaarden voor toetreding tot de Europese Unie.
Factoren die een rol spelen bij uitbreiding en toelating van nieuwe lidstaten
In principe staat de Europese Unie open voor alle Europese landen die bereid zijn Europese wetgeving in te voeren en alle verdragen te tekenen. Het recht om een verzoek in te dienen om lid te worden van de EU maakt onderdeel uit van het Verdrag van Rome. Naar aanleiding van de aanvraag van een aantal voormalige communistische landen, heeft de Europese Raad in 1993 een aantal criteria opgesteld waaraan landen moeten voldoen voordat ze lid mogen worden van de EU. Dit zijn de criteria van Kopenhagen. Lidstaten moeten op het moment van toetreding:
- stabiele instellingen hebben die de democratie, de rechtsorde, de mensenrechten en het respect voor en de bescherming van minderheden garanderen;
- een functionerende markteconomie hebben en het hoofd kunnen bieden aan de concurrentiedruk en de marktkrachten binnen de EU;
- in staat zijn te voldoen aan de verplichtingen die het lidmaatschap met zich meebrengt, waaronder steun aan de doelstellingen van de EU. Zij moeten overheidsinstellingen hebben die in staat zijn de EU-wetgeving toe te passen en te handhaven.
Naast deze voorwaarden vindt het Europees Parlement zaken als vrijheid van meningsuiting, de behandeling van etnische minderheiden, de rechtsstaat en corruptie- en misdaadbestrijding belangrijk. Hier worden kandidaat-lidstaten en potentiële kandidaat-lidstaten op beoordeeld. Daarnaast vindt het Europees Parlement dat de capaciteit van de EU om uit te breiden een belangrijke factor is. Deze capaciteit moet volgens het EP vergroot worden, zodat nieuwe leden kunnen worden opgenomen. Uiteraard speelt ook de mening van de huidige EU-burgers een rol. Om hun steun te krijgen, wil het Parlement haar burgers zo duidelijk en volledig mogelijk informeren over de voordelen en gevolgen van het uitbreiden van de EU.
Onderhandelingen
Turkije is sinds oktober 2005 officieel in onderhandeling met de EU. Omdat het land nog niet voldoet aan de voorwaarden die de EU aan potentiële lidstaten stelt, is er geen vaste datum vastgelegd waarop Turkije mag toetreden. Er zijn nog veel zaken die Turkije moet veranderen om te worden toegelaten tot de Europese Unie. Het land erkent het EU-lidstaat Cyprus niet en het Turkse leger is nog steeds op het eiland gestationeerd. Ook is Turkije nog niet democratisch genoeg: er heerst nog censuur. Turkse journalisten kunnen vervolgd worden als zij bewijs van het schenden van mensenrechten publiceren in de media. Daarnaast heeft het leger een sterke positie in de Turkse samenleving. Het Europees Parlement heeft hier in 2006 haar bezorgdheid over uitgesproken. Ook is de EU bezorgd over de corruptie in de Turkse samenleving. Hierdoor wordt misdaadbestrijding erg moeilijk. Daarnaast moet de positie van vrouwen verbeterd worden. Eerwraak en uithuwelijken moet worden tegengegaan. Daarnaast dient de situatie van religieuze minderheden, dat wil zeggen niet-islamieten, verbeterd te worden. De voortgang die de regering hiermee maakt, bepaalt of en wanneer Turkije mag toetreden tot de Europese Unie.
Hervormingen
In de afgelopen jaren heeft Turkije veel veranderingen doorgevoerd, bijvoorbeeld door de invloed van het leger op de politiek te verminderen om democratischer te worden, het verbeteren van de mensenrechten, het aanpassen van belastingwetten en de grondwet en ook zijn de overheidsfinanciën op orde gebracht. Daarnaast is de positie van Armeniërs en Koerden in Turkije verbeterd. Hoewel deze hervormingen volgens de EU “een stap in de goede richting” zijn, is het nog niet voldoende voor het EU-lidmaatschap. Enkele jaren geleden heerste er nog armoede, kwam er kinderarbeid voor in het land en was er een begrotingstekort. In februari 2011 is een rapport van de Europees Commissie uitgekomen, waarin opnieuw kritisch is gekeken naar de politieke en economische situatie van Turkije. In maart 2011 heeft het Europees Parlement zich kritisch uitgelaten over het tempo waarop Turkije hervormingen doorvoert, met name op het gebied van de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van godsdienst. In april 2011 is het land weer samengekomen met onderhandelaars van de Europese Unie. Van de dertien punten waarop Turkije voortgang zou moeten maken, is er slechts één punt afgerond. Vanwege deze langzame voortgang mag Turkije zich voorlopig nog geen EU-lidstaat noemen.
Argumenten voor de toetreding van Turkije tot de Europese Unie
Sinds 2004 zijn er twaalf nieuwe landen bij de EU gekomen. Voorstanders van uitbreiding van de Unie komen vaak met het argument dat uitbreiding goed is voor de economische ontwikkeling van de EU. Nederland is van mening dat “de Europese Unie niet onbeperkt kan uitbreiden.” Uitbreiding van de EU mag alleen plaatsvinden als wordt voldaan aan de criteria. De Nederlandse regering vindt hierbij vooral de Kopenhagen-criteria belangrijk. Ook vindt de regering dat “het tempo van de uitbreiding moet worden afgestemd op de capaciteit van de Unie om nieuwe leden op te nemen.”
Economisch voordeel
Momenteel telt de Unie 450 miljoen consumenten. Met de toetreding van Turkije tot de EU zullen de lidstaten veel economisch voordeel behalen. Door de toename van het aantal lidstaten worden nieuwe economische markten geopend, wat kan leiden tot economische groei. Bovendien zal niet alleen de handel binnen Europa toenemen, maar zal een grotere afzetmarkt in Europa ook leiden tot meer investeringen vanuit Azië en de Verenigde Staten. Tachtig procent van de Nederlandse export gaat naar andere EU-landen. Het Centraal Plan Bureau heeft berekend dat de Nederlandse export met twintig procent kan toenemen als Turkije toetreedt. Dit is het gevolg van het recht op vrije handel van goederen, diensten en personen binnen de Europese Unie en de toenemende welvaart van Turkije als gevolg van de toetreding tot de Unie.
Makkelijke terugkeer
Een andere economisch voordeel voor Nederland, is dat het voor Turken gemakkelijker zal zijn om terug te keren naar Turkije. Hierdoor hoeft Nederland minder pensioen en WW uit te keren aan Turkse inwoners van Nederland. Uit de Europese geschiedenis blijkt dat dit ook het geval was toen Spanje en Portugal in 1986 toetraden tot de Europese Unie. Veel gastarbeiders die in Nederland werkten, gingen toen terug naar Spanje en Portugal. Daarom mag worden aangenomen dat dit ook voor Turkije zal gelden.
Minder politieke conflicten
Een ander argument voor uitbreiding is van politieke aard. De Europese Unie verwacht dat er minder conflicten in bepaalde regio’s van Europa zullen zijn, als deze landen toetreden tot de EU. Dit is ook in het voordeel van de Unie zelf, aangezien het gaat om landen als Roemenie, Bulgarije, Slovenië, Kroatië, Turkije en Macedonië, landen die grenzen aan de EU. Uitzicht op EU-lidmaatschap zal zorgen voor stabielere regio’s.
Betere internationale samenwerking
Daarnaast kunnen landen beter samenwerken als ze lid zijn van een verband zoals de Europese Unie. Hierdoor kunnen zaken als misdaadbestrijding en terrorisme-bestrijding beter en efficiënter worden aangepakt. Lidstaten van de EU moeten hun rechtssysteem namelijk aanpassen aan de criteria van de Unie. Criteria zijn onder andere dat douanediensten mensenhandel moeten aanpakken en het smokkelen van illegale producten moeten tegengaan, dat de rechtbank onafhankelijk opereert en dat de politiek criminaliteit aanpakt. Corruptie is niet toegestaan binnen de Europese Unie.
Jonge bevolking
Naast bovenstaande punten met betrekking tot uitbreiding van de Unie in het algemeen, is de toetreding van Turkije een voordeel voor de Europese Unie omdat de Turkse bevolking relatief jong is. Turkse arbeidskrachten kunnen de vergrijzing in andere EU-landen daarmee tegengaan. Dit levert economisch voordeel voor de overige EU-lidstaten op omdat de werkzame bevolking dan niet afneemt, waardoor de pensioenlasten voor de regering dan deels worden gefinancieerd door dit deel van de bevolking in de vorm van belastingen.
Geografische locatie
Ook de ligging van Turkije is voordelig. Omdat Turkije op twee continenten ligt, is het voor Europa de toegangspoort tot Azië, zowel op politiek als op economisch gebied. De toetreding van Turkije is ook in het voordeel van de EU met betrekking tot de relatie met het Midden-Oosten, dat een goede band heeft met Turkije. Dit biedt voor de Unie mogelijkheden tot politieke en handelsrelaties met deze gebieden.
Argumenten tegen de toetreding van Turkije tot de Europese Unie
Opnamecapaciteit
Tegenstanders van uitbreiding stellen dat de opnamecapaciteit van de EU beperkt is. Bij oprichting telde de Unie slechts zes landen, momenteel bestaat dit samenwerkingsverband uit 27 landen. Hierdoor wordt de Unie groot en log en minder efficiënt dan die was. Hoewel de bestuurlijke inrichting van de EU door het Verdrag van Lissabon beter is ingericht, waardoor de Unie nu ingesteld is op een groter aantal lidstaten, stelt het Verdrag van Nice voorschriften vast voor een institutionele organisatie waarvan niet meer dan 27 staten lid van zijn. Aangezien dit het huidige aantal is, zal bij uitbreiding van de Unie een nieuw institutioneel kader nodig zijn. Dit heeft gevolgen voor het functioneren van de EU; onder andere het besluitvormingsproces zal grondig moeten veranderen om ervoor te zorgen dat de Unie nog steeds efficiënt kan handelen.
Economische redenen
Naast administratieve redenen, zijn er ook economische redenen om de Unie niet uit te breiden. De landen die willen toetreden zijn vaak arm. Economische verschillen tussen lidstaten zorgen ervoor dat een groot deel van het budget van de EU naar steun voor armere regio’s gaat in plaats van andere zaken om de EU verder te ontwikkelen. Dit geldt ook voor Turkije. Het BNP per hoofd van de bevolking is gemiddeld zes keer lager dan het Europees gemiddelde. Het land zal met name veel subsidies ontvangen om de landbouw te moderniseren, wat de EU veel geld zal kosten.
Religie
Een ander bezwaar dat specifiek geldt voor de toetreding van Turkije tot de Europese Unie, is dat het land islamitisch is. Het grootste deel van de EU-lidstaten is christelijk. Dit zou enerzijds tot verbroedering van beide religies kunnen leiden, maar anderzijds ook tot religieuze conflicten.
Politieke macht
Daarnaast is Turkije een groot land en vanwege de geografische ligging en de politieke banden met Azië en het Midden-Oosten, is de EU bang dat Turkije veel invloed op Europa kan uitoefenen. De zetelverdeling in het Europees Parlement en in de Europese Raad is gebaseerd op inwoneraantal en omdat Turkije ongeveer 75 miljoen inwoners heeft, zal de macht van het land binnen de EU vrij groot zijn. De geografische ligging is ook nadelig omdat Turkije grenst aan politiek instabiele regio’s zoals Syrië en Irak. Turkije zal het bewaken van de grenzen dan prioriteit moeten geven, maar de huidige grenscontrole voldoet nog niet aan de Europese normen. De besluitvorming op het gebied van de aanpak van deze instabiele regio’s zal bovendien aangepast moeten worden, omdat ze na toetreding van Turkije direct aan de Unie zullen grenzen.
Werkgelegenheid
In 2009 heeft Turkije het vrije verkeer voor personen doorgevoerd. Het Europees Hof voor Justitie heeft bepaald dat Turken die in de dienstensector werkzaam zijn, geen visum nodig hebben voor de Europese Unie. Dit zou kunnen leiden tot een grote toestroom van Turken die met andere Europeanen zullen concurreren op het gebied van dienstverlening.
Reactie EU-lidstaten
De mogelijke toetreding van Turkije wordt niet unaniem gesteund door de EU-lidstaten. Met name Duitsland en Frankrijk willen liever niet dat Turkije lid wordt van de Europese Unie. Bondskanselier Merkel pleit voor een speciaal partnerschap, waarbij het land geen lid is van de Unie, maar wel bepaalde voordelen geniet. Ook Oostenrijk ziet dit als een goed alternatief voor volledig lidmaatschap. Frankrijk gaat nog een stap verder. In 2007 heeft president Sarkozy openlijk uitgesproken dat Frankrijk “geen plek ziet in de EU voor Turkije.” Ook heeft Frankrijk de onderhandelingen met Turkije met betrekking tot de euro stopgezet. Cyprus zal niet toestemmen in de toetreding van Turkije als Turkije Cyprus niet erkent. Polen, Frankrijk en Oostenrijk zijn van plan een referendum aan hun inwoners voor te leggen over de toetreding van Turkije. Doordat Turkije geen steun heeft van alle EU-lidstaten, daalt in Turkije zelf ook het enthousiasme over een eventueel lidmaatschap van de EU.
De Nederlandse reactie
Ook in Nederland heerst verdeeldheid over de vraag of het wenselijk is dat Turkije toetreedt tot de Europese Unie. In 2004 was er een discussie in de Tweede Kamer over de vrijheid van godsdienst in Turkije. Wilders (toen nog Groep Wilders) en Herben (LPF) dienden een motie in waarin stond dat Turkije nooit lid mocht worden van de EU. Ze vonden Turkije geen geschikte kandidaat omdat het land voor het grootste gedeelte in Azië ligt en omdat de islam de dominante religie is in Turkije. In 2005 werd een motie aangenomen over de relatie tussen Turkije en Cyprus, waarbij werd bepaald dat toetredingsonderhandelingen werden opgeschort als Turkije Cyprus anders behandelt dan andere EU-landen. Zolang Turkije Cyprus niet erkent, mag het geen lid worden van de EU. Ook bij de Nederlandse bevolking heerst verdeeldheid. Uit onderzoek van de regering bleek dat een meerderheid van de Nederlanders vindt dat Turkije niet thuishoort in de EU omdat er een te groot verschil in welvaart is tussen Turkije en Nederland.
Gevolgen toetreding voor Turkije
De positieve gevolgen van toetreding tot de EU voor Turkije zijn vrijwel allemaal economisch. Als EU-lid vallen de importheffingen weg, omdat de Unie vrij verkeer van goederen, diensten en personen kent. Daarnaast biedt Turkije als EU-lid een aantrekkelijk investeringsklimaat voor Europese en internationale bedrijven, omdat in Turkije de kosten lager liggen dan in de andere EU-landen, maar het land ook alle voordelen van de Europese Unie biedt. Door deze economische groei zal de welvaart in Turkije stijgen, wat kan leiden tot hogere overheidsinvesteringen in bijvoorbeeld de zorg en het onderwijs. Dit leidt tot een sneeuwbaleffect, want met beter onderwijs kunnen de Turken hoger opgeleid worden, wat leidt tot een betere positie op de arbeidsmarkt en beter geïnformeerde Turken met betrekking tot de samenleving: zo zullen Turken bijvoorbeeld gerichter een politieke keuze maken als ze gaan stemmen, wat leidt tot een beter politiek klimaat. Doordat de welvaart zal stijgen, zal de regering meer geld hebben om daadwerkelijk te investeren en partijprogramma’s uit te voeren. De gestegen welvaart zal ook leiden tot een grotere sociale cohesie: er zal een grotere middenklasse ontstaan en er zal minder armoede heersen, wat weer tot minder corruptie leidt, waardoor misdaad beter kan worden aangepakt. Kortom, de gehele Turkse samenleving zal hierdoor verbeteren.
Toetreding tot de Europese Unie is echter niet uitsluitend voordelig voor Turkije. Veel Turken zijn bang om hun cultuur, normen en waarden te verliezen als ze toetreden tot de Unie, omdat Turkije cultureel zo anders is dan andere EU-landen. Daarnaast zijn er ook economische nadelen: als Turkije lid wordt van de Europese Unie, verliest het land zijn inkomsten uit de visa die Europese burgers moeten kopen als ze Turkije willen bezoeken. Dit kost vijftien euro per persoon, wat Turkije jaarlijks een hoop geld oplevert.
Ook zullen kleine boeren in Turkije nadeel ondervinden van een mogelijk Turks EU-lidmaatschap. Ondanks de landbouwsubsidie die Turkije zal ontvangen van de EU, zullen grote Europese landbouwbedrijven de kleine Turkse boeren wegconcurreren omdat het bedrijven van grootschalige landbouw goedkoper is. De dienstensector zal toenemen en de structuur van de Turkse economie veranderen.
Tenslotte is Turkije bang voor kennisverlies, want door het lidmaatschap zal het voor Turkse burgers gemakkelijker zijn om in andere EU-lidstaten te gaan wonen, studeren en werken. Hoewel dit goed is voor de persoonlijke ontwikkeling voor deze burgers, zal veel kennis uit Turkije wegvloeien naar andere EU-landen, wat nadelig is voor de Turkse maatschappij.
Conclusie
De toetreding van een land tot de Europese Unie is een ingewikkeld proces dat zowel voor- als nadelen heeft, met name op politiek en economisch gebied. In het geval van Turkije is er veel discussie binnen de EU of lidmaatschap van dit land wenselijk is. Een grotere afzetmarkt, meer welvaart en economische groei en een manier om vergrijzing tegen te gaan, zijn goede redenen om Turkije toe te laten tot de Europese Unie. Het feit dat het een arm land is waar nog niet goed genoeg met mensenrechten wordt omgegaan, dat een andere religie heeft, voor het grootste gedeelte in Azië ligt en bovendien aan politiek instabiele regio’s grenst, zijn redenen om Turkije het EU-lidmaatschap te ontzeggen. Een aantal EU-lidstaten is tegen toetreding van Turkije, maar om volwaardig EU-lid te worden, is de toestemming van alle lidstaten nodig. Ook Turkije zelf heeft bezwaren tegen het EU-lidmaatschap, vooral op economisch gebied. Toch wegen voor Turkije de voordelen op tegen de nadelen en is Turkije actief bezig om te hervormen om aan de toelatingseisen van de Europese Unie te voldoen. Hoewel Turkije steeds weer “een stap in de goede richting” zet, heeft het land nog een lange weg te gaan. Of en wanneer Turkije lid zal worden van de Europese Unie, is daarom voorlopig nog niet te voorspellen.
Europese Commissie. “Uitbreiding en nabuurschapsbeleid” http://europa.eu/abc/12lessons/lesson_3/index_nl.htm, datum onbekend, geraadpleegd 19 mei 2011.
Het Portaal (2004). “Turkije in de EU? Debat over de identiteit van Eu