Frank Stella, Keizerin van India

Het abstract expressionisme was een Amerikaanse moderne schilderstroming binnen de abstracte kunst van de 20e eeuw. De stroming domineerde de kunstwereld in de jaren 1946 tot 1960. Surrealisme en kubisme spelen een grote rol in het abstract expressionisme. Kenmerkend zijn scherp afgebakende, contrasterende kleurvlakken. De kleur is bepalend voor de vorm van de vlakken. Deze stijl wordt ook wel hard-edge genoemd. Onder hard-edge vallen de volgende kenmerken: onpersoonlijke stijl, geen handschrift van de kunstenaar, geometrische vormen en beperkte kleurschema’s.

De kunstenaar

Frank Stella, geboren op 12 mei 1936 te New York, houdt zich bezig kunstschilderen en beeldhouwen. Er waren in het verleden diverse tentoonstellingen van Stella in the Museum of Modern Art in New York te bezichtigen. Hij begon met het maken van abstracte expressionistische werken. Later vertakte zijn kunst in meerdere stijlen waaronder 3-D tekeningen en grafisch design. Rond 1965 hield Stella zich vooral bezig met zijn abstracte werken, één van die werken is de “Keizerin van India”.

De Keizerin van India, originele maten 2x6m

Kleur

Kleuren: donkerbruin, olijfgroen, mild rood en oranje

Contrast

• Er is geen sprake van een duidelijk warm-koud contrast, wel is de kleur mild rood een duidelijk opvallende kleur. Dat geeft het schilderij in combinatie met de kleur oranje wel een warm effect.
• Er is sprake van een complementair contrast, de kleuren mild rood en groen vormen een complementaire combinatie. Door ze in het midden van het schilderij te plaatsen creëert de kunstenaar een duidelijk zichtbaar effect van verschil. Het valt gelijk op dat de beide kleuren een combinatie vormen.

Uitstraling

• De kleuren zijn egaal aangebracht, er is geen sprake van toonwaarden. De vlakken hebben ieder een eigen kleur en elk vak is aftekenend aangegeven door de witte V-vormige lijnen.
• De kleuren oranje en donkerbruin zijn zeker werkelijkheidsgetrouw, deze kleuren komen zo ook vaak voor in de natuur. De olijfgroene kleur is waarschijnlijk tot stand gekomen door het mengen van groen met een kleine beetje bruin. Een vorm van groen komt vaak of heel licht of donker voor in de natuur en zelden olijfgroen. De kleur mild rood, heeft een wat milde uitstraling, terwijl rood in de natuur meestal een felle uitstraling heeft. Niettemin geeft de mild rode kleur een prachtige tint aan het schilderij.

Licht 

• Er bevindt zich geen lichtbron in het schilderij, het is niet licht of donker. Maar de kleuren stralen wel licht of donker uit. De donkerbruine kleur straalt donker uit en de oranje kleur straalt licht uit. Dat heeft wel een effect voor het schilderij van links naar rechts, donker, neutraal, neutraal, licht. De kleuren olijfgroen en mild rood stralen hier geen licht of donker uit.
• Het is getemperd licht, het is een indruk die suggereert dat er licht is. De persoon die naar het schilderij kijkt, denkt dat er licht en donker vanaf stralen. Dat heeft de kunstenaar perfect gerealiseerd in het schilderij.
• De lichte kleur heeft dus een oranje uitstraling. De donkere kleur heeft dus een donkerbruine uitstraling. En de neutrale kleuren stralen olijfgroen en mild rood uit.

Intensitiet

• Over lichtintensiteit is moeilijk te spreken, het licht wordt niet uitgestraald naar een bepaalde ruimtelijke hoek, maar meer naar de persoon die het schilderij bekijkt. Het is de ervaring dat het licht naar je ogen toestroomt.
• De lichtbronnen beïnvloeden de inhoud van dit polychrome schilderij, het feit dat de aanwezige kleuren in een soort regelmaat zijn verdeeld (van donker naar licht) geeft een speciaal effect aan dit kunstwerk.

Ruimte

Als je naar dit schilderij kijkt dan kijk je er recht tegenaan, je ziet vier vlakken met dezelfde vorm, die samen weer een andere vorm vormen. Het is een tweedimensionale afbeelding. De vier V-vormige vlakken creëren samen een ruim en massief beeld. Of je nu vanuit een laag-grondse of vanaf ooghoogte of een hoge positie kijkt, het verandert niets aan de kijk op het schilderij.

• Doordat je de driehoekige witte inhammen beschouwt als meetellende vlakken in het schilderij, lijkt het alsof je naar een scheefgetrokken rechthoek kijkt. Dit is natuurlijk een machtige vorm van trucage. In werkelijkheid is de grens van de afbeelding geen strakke lange rechte lijn, maar een lijn met een flinke hoek erin.
• Door middel van een kleurperspectief is er een tweedimensionaal beeld neergezet. We kunnen bij dit schilderij niet spreken van een dieptewerking, noch van een lijnperspectief of een atmosferisch perspectief, want het kent geen diepte.
• Er is hier helaas geen sprake van een enige vorm van plasticiteit, er is totaal geen schaduw te bekennen, omdat het schilderij bestaat uit gave effen kleuren die geen verschillende toonwaarden hebben ondergaan. Dat maakt dit schilderij dan misschien ook strak en abstract, maar het effect wordt er totaal niet minder van.

Vorm

De vormen zijn erg tekenachtig, de strakke rechte lijnen tekenen dat duidelijk af.

 Karakter

• Het schilderij bestaat uit gestileerde vormen, met een V-karakter. De V-vormen zijn zeer vereenvoudigd en er zijn dan ook maar twee belangrijke kenmerken: de duidelijke witte lijnen die de V-vorm een versterkt effect geven, en de V-vormen als het ware naar voren laten komen, en de per vlak unieke kenmerkende kleur die de afzonderlijke vlakken van elkaar scheiden, en duidelijk de abstracte vorm tekenen. Dit schilderij valt ook onder het expressionisme, het gebruik van duidelijke kleuren is daar een kenmerkend aspect van. Ook een belangrijk aspect is dat het een extatisch geuite afbeelding is, de kunstenaar heeft dit beeld in zijn hoofd, een geestelijke aftekening van een gedachte vervormd door een abstract kunstwerk op een doek.
• Het is een abstracte en gestileerde vormgeving, de duidelijke contouren van de V-vormen maken het schilderij duidelijk en overzichtelijk. Er is geen enkel object dat het oog ook maar kan ontgaan.

Textuur

• Het is een heel simpele textuur, de vormen en lijnen drukken geen stof uit. Het zijn vormen die je kunt interpreteren. Je vormt hierbij je eigen gedachten, hierbij is de persoon die het schilderij bekijkt de ware kunstenaar. Je suggereert en gist naar wat de abstracte vormen kunnen betekenen, de kunstenaar geeft daarbij als het ware een puzzelstuk. De titel helpt je op weg bij het vormen van die gedachten die het bij je oproept.

Compositie

• Er zijn duidelijke V-vormige lijnen te herkennen die een soort driehoek vormen, evenals de driehoekvormige witte vlakken. De richtingen wijzen alle kanten op, wat de bereikbaarheid van India symboliseert. India ligt centraal, van daar uit is heel de wereld te doorkruisen.
• Het is een duidelijke over-all compositievorm, omdat de lijnen alle kanten op wijzen. Alle richtingen worden door de lijnen benut.
• Er is sprake van een bewegingssuggestie, omdat het lijkt alsof de driehoeken ieder moment kunnen vertrekken naar waar de punt heen wijst.

Betekenis

Als er naar de titel en het schilderij wordt gekeken, dan betekent het dat India centraal staat. De mild rode kleur verwijst naar onderen, naar het warme deel van onze wereld, richting Afrika. De olijfgroene kleur verwijst als tegenpool van het milde rood, naar het hoge Noorden, richting Siberië en het koude Rusland. Het donkerbruin en oranje hebben een andere symbolische betekenis. Het heldere oranje staat voor het Westen, het symboliseert het in welvaart gehulde westelijk halfgrond. Het donker bruine verwijst naar het mystieke Oosten, het van de westerling vervreemde werelddeel. India staat centraal voor de bereikbaarheid, de mogelijkheid in alle windstreken te vertrekken.

P.den Hertog, E. Angel, J. Marttin: Kunst op Niveau