In dit artikel vinden begeleiders van talige cursussen aan een heel divers doelpubliek een handleiding om – samen met hun cursisten – poëzie te schrijven.
Een gedicht kan heel veel zijn. Een meesterwerk, een grappig taalspelletje, een uitlaatklep of een element om een gesprek op gang te brengen. Gedichten schrijven kan gewoon deugd doen. Er zijn ook groepen die echt baat kunnen hebben bij het samen schrijven van gedichten; denk maar aan een groep anderstaligen die Nederlands wil leren. Het is een luxe om grammatica even overboord te gooien en toch een taal te vinden om zich mee uit te drukken. Maar ook voor een andere groep waarin zich een probleem afspeelt of een groep jonge, creatieve mensen kan het schrijven van gedichten een zeer fijne activiteit zijn. Iedereen zou af en toe een gedicht moeten schrijven, want het lucht op en maakt creatief. Maar niet iedereen is een dichter, en is een gedicht niet gewoon een kwestie van inspiratie? Nee dus, gedichten schrijven kun je leren en spelen met taal is vooral een kwestie van het kiezen van de juiste inspiratiebronnen.
Inspiratie
Wachten op inspiratie lukt niet altijd, zeker als je met een groep aan een gedicht wil werken. Breng daarom altijd een of meerdere concrete inspiratiebronnen mee. Voorbeelden van concrete inspiratiebronnen zijn: een prent of foto, muziek, een filmfragment, geuren, smaken, objecten waaraan gevoeld kan worden. Het is veel gemakkelijker om een gedicht te schrijven over iets dat concreet aanwezig is dan over iets dat je in gedachten moet oproepen.
Houvast
Voor mensen die nog nooit gedichten geschreven hebben, geeft het een veilig gevoel om meerdere keren volgens hetzelfde stramien te werken. Vermeld hier dan bij dat er veel meer manieren zijn om gedichten te schrijven, maar dat er niets mis is met het werken volgens een stappenplan. Hoe meer je schrijft, hoe meer je namelijk een eigen manier gaat ontwikkelen.
Het is ook veiliger om te starten met een aantal groepsgedichten en van daaruit meer en meer individueel te gaan werken. Als je bijvoorbeeld een gedicht schrijft over een prent of foto, dan kan je eerst met de hele groep samen zoeken naar woorden die bij die afbeelding passen. Je kan algemeen starten, maar probeer de woorden meer en meer specifiek te maken. Kies daarna een vijftal woorden die jullie echt prikkelend vinden als basis voor een gedicht. Maak daarvan eenvoudige zinnen die op de een of andere manier wel met elkaar verbonden zijn.
Wijs erop dat dit nog geen gedicht is en stel de vraag wat er zo speciaal is aan een gedicht. Wat kunnen we doen om van een gewoon tekstje een gedicht te maken? Zo komen we op: schrappen, rijm, alliteratie, herhaling, klanknabootsingen, woorden verzinnen of veranderen, vergelijkingen, personificaties… Niet alles moet al meteen aan bod komen, kijk naar wat de groep aankan en overdonder zeker niet. Vergelijk met een liedje, het moet ook mooi en ritmisch klinken. Op die manier kun je het tekstje (eventueel in meerdere stappen) mooier maken, tot het echt goed voelt. Daarna kan je ook op de vorm wijzen. Vergelijk met andere gedichten: Hoe zien die er uit? Wat vind je mooi? Passend?
Uitbreiden
Dit stramien kun je dan ook toepassen bij een aantal andere inspiratiebronnen, zoals een stukje muziek, een geur, een smaak, een lapje stof,…
Daarna kun je ook nog een aantal andere methodes aanreiken zoals: een haiku, een collagegedicht, viltstiftgedicht, elfje, spiegelgedicht, doorgeefgedichtje,…
Een tweetal sessies van anderhalf uur volstaan om van poëzie een nieuw expressiemiddel te maken.
Hierbij een voorbeeld van een gedicht dat op deze manier gemaakt werd:
ALS IK BOOT BEN
kijk hoe mijn lichaam meer en meer boot wordt als ik
kijk naar het water hoe het drijft, lang en vol genot als
sterren zich tegen mijn buik vlijen en ik glijd als het spook
waar niemand meer van opkijkt ik
drijf drijf drijf als ik kijk
vang het water met een woord
beeld van de vissen op mijn net
aaien ze in lange halen als de wind die waaiend duwt
alleen met zijn stem zonder woorden die wind die wind
die aait en duwt wrijft wrijft als ik boot ben en vissen vang
