Het Oidipuscomplex, waar komt dat vandaan? Misschien heb je weleens over de mythe van Oidipus gehoord, maar wat is nou precies het verband tussen deze mythe en de term Oidipuscomplex bij de psychoanalyse van de mens?
De mythe
Het verhaal van Oidipus speelt zich af in de Griekse Oudheid. Oidipus was de zoon van Laios, de koning van Thebe, en zijn vrouw Iokaste. Dit koninklijke echtpaar was lang kinderloos en Laios besloot om raad te vragen aan het Delfisch orakel. De voorspelling beloofde niet veel goeds voor de toekomst. Het Delfisch orakel beloofde hem weliswaar een zoon, maar het voegde eraan toe dat Laios door de hand van zijn eigen zoon vermoord zou worden. Dit was de vervulling van een vloek , die een andere koning had uitgesproken, toen Laios in zijn jeugd de zoon van deze koning had ontvoerd.
Toen aan het koninklijk paar een zoon werd geschonken, vreesden zij voor de uitspraak van het orakel. Ze besloten dan ook het jongetje niet te houden en ze wilden hem met doorgesneden pezen en vastgebonden voeten in het gebergte te vondeling leggen. De herder die deze opdracht had gekregen van het koninklijk paar kon het kind echter niet aan zijn lot overlaten. De herder gaf het kind aan een vriend, de herder van koning Polybos. De herder van koning Polybos nam het kind vol medelijden mee naar zijn vrouw. In verband met zijn akelige wonden noemden ze hem Oidipus, dat letterlijk 'opgezwollen voet' betekent. Deze herderfamilie was echter te arm om zelf voor het kind te zorgen en dus bracht de herder hem naar het koninklijk hof. De koning Polybos en zijn vrouw Merope waren kinderloos en namen Oidipus graag in ontvangst. Ze voedden het kindje op alsof het hun eigen zoon was. Oidipus zelf dacht dan ook dat Polybos en Merope zijn biologische ouders waren.
Op een dag hoorde Oidipus geruchten dat hij niet de echte zoon van Polybos zou zijn. Oidipus wilde volledige geruststelling en vertok naar het orakel van Delfi. Het orakel gaf geen antwoord op zijn vraag, maar zei: "Gij zult de moordenaar van uw vader worden, gij zult uw lichamelijke moeder huwen en verfoeilijke nakomelingen hebben." Oidipus wilde dit verschrikkelijke noodlot ontlopen en besloot nooit meer terug te gaan naar zijn ouderlijke koningshof. Omdat het orakel geen antwoord op zijn vraag had gegeven meende hij dat zijn werkelijke ouders Polybos en Merope waren. Hij had een plan gemaakt om weg te gaan. Oidipus was op weg nog diep bedroefd en toen hij op een kruisweg door de bestuurder van een reiswagen werd gevraagd aan de kant te gaan, werd Oidipus woest en sloeg hij met al zijn kracht in op de grijsaard en zijn begeleiders in de koets. Slecht een begeleider kon ontkomen en de anderen gingen ten onder aan de kracht van Oidipus. Hij was het voorval al snel vergeten omdat hij nog met de goddelijke spreuk in zijn hoofd zat. Oidipus had echter geen idee dat de grijsaard in de koets de koning van Thebe was. Oidipus had dus zijn eigen biologische vader gedood, net zoals het orakel had voorspeld!
Oidipus zette zijn reis voort en kwam bij de poorten van Thebe terecht. In die dagen werd Thebe door een verschrikkelijk monster bezocht. Het was de gevleugelde sfinx. Zij zat op een rots voor de stadpoort en maakte het de mensen moeilijk met raadsels. Wie de goede oplossing niet wist te geven, werd door het monster verscheurd. Koningin Iokaste, wanhopig geworden door de dood van haar man en het verschrikkelijke monster, maakte bekend dat degene die de stad van het monster zou bevrijden, de koningskroon zou dragen en de man van de koninklijke weduwe zou worden. Net rond die tijd trok Oidipus de stad binnen. De sfinx gaf hem bij de rots een raadsel: "'s Morgens gaat het op vier voeten, 's middags op twee, 's avonds op drie; maar juist wanneer het zich op de meeste voeten voortbeweegd, zijn zijn ledematen het minst krachtig en behendig." Oidipus vond de oplossing op het raadsel zonder veel moeite. Het antwoord was De mens, die zich in de morgen van zijn leven, in zijn kindertijd, op handen en voeten beweegt. In zijn levenstijd, waarin zijn krachten sterk zijn geworden, gaat hij alleen op zijn voeten. En ouder geworden aan de avond van zijn leven, heeft hij een derde voet nodig, een staf als steun. De sfinx erkende met grote schaamte en woede dat zij overwonnen was en stortte zich van de rots in de steile afgrond. Oidipus had de stad gered van het verschrikkelijke monster. Zoals belooofd kreeg Oidipus de hand van Iokaste en de koningin schonk hem later vier nakomelingen. Zo werd ook het tweede deel van de uitspraak van het orakel werkelijkheid: Oidipus trouwde met Iokaste en ze kregen verfoeilijke nakomelingen!
Het Oidipuscomplex
De term Oidipuscomplex is afgeleid van deze mythe van het noodlot van Oidipus. Het gaat vooral om het feit dat Oidipus zijn vader had gedood en met zijn eigen moeder was getrouwd. Het Oidipuscomplex gaat uit van de onbewuste gevoelens van een kind tegenover zijn ouders. Met name de liefde van een zoon tegenover de moeder en de jaloezie ten opzichte van de vader. Volgens de psychoanalyse van de filosoof Sigmung Freud gaat elk kind door een fase van zulke onbewuste gevoelens. Het Oidipuscomplex is een universeel verschijnsel bij kinderen. Deze gevoelens gaan vooral gepaard met de sekusele ontwikkeling. Het kind zoekt in de eerste plaats een object voor zijn gevoelens van verlangen. Het kind zou dan in het ouderfiguur van het andere geslacht een object voor zijn verlangens zoeken en daarbij van de kant van de ouders wederliefde ondervinden. Maar deze gewekte gevoelens zijn dus niet alleen van positieve en tedere, maar ook van negatieve en vijandige aard. Dit gevormde complex is dan ook gedoemd om verdrongen te worden, maar blijft toch vanuit het onderbewuste nog lang een sterke invloed uitoefenen. Freud: "De vroege bloei van de kinderlijke seksualiteit is gedoemd ten onder te gaan, omdat de verlangens niet met de werkelijkheid in overeenstemming te brengen zijn en de ontwikkelingsfase van het kind nog ontoereikend is. Deze ondergang voltrekt zich onder pijnlijke omstandigheden en gaat met diepe smart gepaard."
Boek 'Griekse mythen en sagen' van Gustav Schwab
Boek 'De psychoanalyse van Sigmund Freud' van G.Bally
