Waarom is de maakindustrie belangrijk voor Nederland?

Verjaardagspartijtje, vrolijke slingers en cadeautjes. De jarige is 10 en oom vraagt wat ze wil worden. 'Ik wil beroemd worden' klinkt het, Mama knikt opgetogen. Heerlijk toch? Het meisje denkt bij haar toekomst niet aan een vak of een onderneming. Is dat de vooruitgang? Of gaat het uiteindelijk toch gewoon om werk en zo ja wat voor werk? Nog niet zo lang geleden had de industrie afgedaan; 'werken met je handen'. 'Geheel onterecht' zegt de industrie van nu. De moderne maakindustrie heeft een grote toekomst en inspireert jongeren over de hele wereld. Ook in Nederland? 

Foto 1 Industrie tussen akkers	Foto 2 Massaproduktie	Foto 3 Geautomatiseerde fabriek

Vanaf het midden van de 19^e eeuw veranderde de economie van agrarische productie en handwerk naar industrie (foto 1), waarin de stoommachine het beeld bepaalde. De tweede verandering vond plaats rond de overgang naar de 20^e eeuw, met massaproductie aan de lopende band  (foto 2). De meest recente verandering deed zich voor aan het eind van de 20^e eeuw. We zien deze verandering nog volop om ons heen: het automatiseren van industriële processen met robotica en IT. (foto 3).

Foto 4 Havenbedrijf als machine	Foto 5 Intelligente apparaten	Foto 6 'Internet of Things'

2.1       Het industriële internet – 'brilliant machines'

Tot voor kort waren internet en industrie gescheiden maar ze gaan steeds meer in elkaar over. Machines zijn door sensoren en data in staat om te kijken, te luisteren en voor risico's te waarschuwen. Dit levert nieuwe data ('big data') die doorwerkt in fijn afstelling en efficiency. Dit proces ('brilliant machines') werkt door in complexe installaties als havenbedrijven (foto 4), ziekenhuizen en krachtcentrales. Markt en concurrentie stimuleren deze groei.

2.2       Het nieuwe 'maken' in 'brilliant factories'

Ook in de manier waarop we dingen maken raken de fysieke en de digitale wereld met elkaar vervlochten. Nieuwe materialen veranderen het type toeleveranciers, specificaties en markt-kansen van het eindproduct. Denk aan moderne auto's en fietsen. Ontwerpers zijn digitaal verbonden met hun fabriek, ze staan in direct contact met gebruikers en met elkaar, anderen maken processimulaties, onderzoeken markten, stellen financiële projecties op en regelen financiering. Technologische ontwikkeling heeft geleid tot meer specialisatie op meer onderdelen; elk onderdeel groeit uit tot een 'wolk' van specialisten die samenwerken in een 'brilliant factory' (foto 5).

2.3    Creativiteit en ondernemerschap in het 'internet of things'

Moderne machines en het nieuwe 'maken' krijgen een extra dimensie in grotere systemen, waarin  auto's evenals grasmaaiers -en wat we daar tussen nog kunnen bedenken- zelf hun weg vinden. Dat kan doordat bijvoorbeeld de sensoren van zonnecellen, weersatellieten en de gegevens van digitale kaarten overal toegankelijk zijn (foto 6) als onderdelen van een wereldomspannend netwerk van 'dingen'. Ondernemingen ondervinden hierdoor -als ze ervoor ingericht zijn- krachtige stimuli voor innovatie, procesvernieuwing en marktontwikkeling. Wereldwijde toegang tot kennis en innovatie betekent ook een geheel andere benadering van bedrijfsmodellen: een nieuw product wordt herhaaldelijk getest en prototypes worden eerst aan mogelijke afnemers voorgelegd voordat het op de markt komt. Het werken aan bedrijfsmodellen is een snel groeiende specialiteit kenmerkend voor het ondernemerschap voor de komende jaren. 

2.4       Kantekening

De combinaties van fysiek met digitaal ('cyber'), die zich over de hele wereld voortzetten, hebben in een aantal landen groeiende werkgelegenheid en welvaart voortgebracht (Duitsland, Zwitserland, Zweden). Ook elders zijn de verwachtingen voor nieuwe industriële groei hooggespannen. Prachtkansen dus voor iedereen maar aan technologie zit altijd een donkere kant. Voor hackers, kwaadwillige virusverspreiders en andere snoodaards ontstaan ook 'kansen'. De systemen, zojuist beschreven, zijn vatbaar voor corruptie en instabiliteit en brengen soms landen en mondiale stelsels in gevaar. Er wordt nogal opgegeven van 'gratis' maar de kosten om de risico's te bestrijden zijn hoog; nog hoger zijn de maatschappelijke kosten van echte rampen, zoals tijdens de kredietcrisis bleek.

3.1       Herwonnen vooruitzichten

In de jaren zeventig was ik betrokken bij de scheepsbouw. Velen schreven deze sector destijds af, evenals de vliegtuigbouw, de machinebouw en de automobielindustrie. Het was een tijd van paniek in de politiek en werkloosheid dreigde voor talloze gezinnen. Van toen dateert de uitspraak dat Nederland het van de dienstensector zou moeten hebben. Ik was daar -met anderen- niet zo zeker van. Ik herinner me, dat directeur Swarttouw van Fokker destijds zei; "we bouwen geen complete vliegtuigen meer; wel cockpits en vleugels". Gespecialiseerde onderdelen en nichemarkten bleek de formule waardoor de industrie er bovenop kwam. Toch is de maakindustrie nog 'klein'; de gestage terugloop van de werkgelegenheid is enkele jaren geleden tot staan gekomen op het niveau van 10% van de totale werkgelegenheid nu. Daar staat tegenover dat de industrie één derde van de export voor zijn rekening neemt. Toen de crisis het nationale vertrouwen nog vast in zijn greep hield was de groei in de export het eerste teken van herstel.

3.2    Betekenis voor de komende jaren

De maakindustrie legt, ook  in Nederland, de basis voor innovatie en vernieuwing. In belangrijke probleemgebieden als duurzaam energieverbruik en -opwekking en efficiëntere zorg voorziet de industrie in concrete oplossingen, zoals straatverlichting met bewegingssensoren, energie-opwekkende snelwegen en robotica in het ziekenhuis en de thuiszorg. Dankzij de export van industriële producten is het nationale verdienvermogen verankerd in het wereldwijde 'internet of things'. Het is weinig bekend, dat een nieuwe Duitse auto voor ongeveer één derde uit Nederlandse onderdelen bestaat. Wel bekend is, dat de verdere ontwikkeling van de industrie zowel van technici als van mensen met innovatieve vaardigheden afhangt: vormgeving, teamwerk, marktonderzoek en communicatie zijn minstens zo belangrijk voor succesvolle bedrijfsmodellen voor ondernemingen van de toekomst.  Daardoor is de maakindustrie een rijke bron van opwindende mogelijkheden en een welvarend bestaan. Kun je er beroemd mee worden? Het meisje uit de inleiding is inmiddels een jonge vrouw, ze is een veelbelovend productontwerpster in een dochteronderneming van een Frans elektronicaconcern in Rotterdam.

'Smart Industry', FME-CWM, 2014
'The Future of Work', General Electric, 2014