Ingestorte feesttenten, weggewaaide kampeertenten of caravans die op hun zij liggen. Ze kunnen het gevolg van valwinden zijn en de ravage maakt indruk. Maar valwinden zijn veel vaker een gevaar en eisen dan vele malen meer slachtoffers. Enkele voorbeelden van ongelukken en de rol die valwind speelde.
Valwind en andere begrippen
Valwind
Het begrip ‘valwind’ wordt vaak verschillend gebruikt. Er is onderscheid te maken:
Als schade komt door een neerwaartse wind bij een zware regenbui, dan is sprake van downburst of microburst. Snel dalende lucht wijkt op de grond uiteen en creëert hoge windsnelheden. Microburst duurt vaak niet langer dan een dik kwartier. Dit soort valwind was de oorzaak van de ravage bij onder andere de festivals Pukkelpop (2011) en Dicky Woodstock (2012). Bij een valwind met een diameter van meer dan 4 kilometer wordt gesproken over macroburst. In de luchtvaart wordt het begrip valwind vaak gecombineerd met een luchtzak, dus wanneer de dragende opwaartse druk onder de vleugels wegvalt.
Windhoos
Als schade komt door snel roterende lucht, dan is het een windhoos. Op de grond is het onderscheid vaak niet relevant. Ook bij een windhoos staat er extreem harde wind.
Dalwind
Minder vaak wordt in Nederland van een dalwind gesproken. De reden is simpel: dalwind, ook dan wel eens valwind genoemd, ontstaat uit lucht met een grote dichtheid die vanaf grote hoogte neerdaalt. Ze komt vooral in bergachtige gebieden voor. Soms wordt het effect, de ‘föhn’, een warme valwind genoemd. Parapentevliegers kiezen de plekken waar de vallende lucht als het ware weer opstuitert. Reisorganisaties adverteren over zeiltochten in mediterrane gebieden waarbij de warme luchtstroom als voordeel genoemd wordt (verder op zee mag die eigenlijk geen föhn of valwind meer heten). Een koude valwind heet mistral.
Schadepatronen
Een windhoos maakt letterlijk een rommeltje. Bomen liggen kriskras om. Het schadespoor is smal. Bij een valwind liggen bomen vaak in dezelfde richting. Dakpannen worden bij een windhoos van huizen gezogen; bij een valwind blijven ze meestal liggen.
Valwindoverlast in Nederland
Recreatie
Bij parachutespringen, zweefvliegen en het vliegen met kleine toestellen veroorzaakt de valwind plotselinge veranderingen en instabiliteit. Zeker wanneer de springers of piloten al laag bij de grond zijn, hebben ze nauwelijks tijd meer om adequaat te reageren en verongelukken ze. Zeilboten worden in korte tijd geconfronteerd met wind tot wel windkracht 11 en slaan om of zinken.
Gebouwen
Om hoge gebouwen, vooral wanneer meerdere bij elkaar staan, kunnen ook valwinden ontstaan. Die zijn op de begane grond heel irritant voor voetgangers en fietsers. Zij hebben ineens met wel windkracht 4 te maken. Lage, lichte bouwwerken raken door de valwinden beschadigd en kunnen dus op niet alle plekken rondom hoge gebouwen worden neergezet. In Zwolle is bijvoorbeeld in 2010 alsnog een scherm aan een winkelcentrum gebouwd vanwege de valwinden die ontstonden. Valwinden maken het lastig om op hoog gelegen balkons planten te houden.
Schoorstenen
Het principe van een rookkanaal is dat warme lucht stijgt en zo trek veroorzaakt. Het kan fout gaan door valwind waardoor rook terugslaat. Oplossingen zijn o.a. hoge pijpen, speciale trekkappen over ventilators.
Commerciële luchtvaart
Valwinden zijn bij opstijgen en landen van vliegtuigen extreem gevaarlijk. Diverse burgertoestellen zijn de afgelopen decennia neergestort. Na een grote crash in Dallas in 1985, waarbij 136 passagiers omkomen, versnelt de Amerikaanse regering onderzoek naar detectiesystemen, zoals Low Level Windshear Alert System. Inmiddels hebben de meeste toestellen en vliegvelden zulke systemen.
Valwindweetjes
- In het Marcus-evangelie wordt gesproken over een valwind op het meer van Galilea die de boot van de discipelen teistert.
- Valwind zou de oorzaak zijn van plotseling verdwenen vliegtuigen in de Bermudadriehoek.
- Valwind zou een rol bij zelfmoord vanaf hoge bouwwerken spelen (het slachtoffer raakt onderweg van koers of raakt door drukverschillen bewusteloos).
- Valwind wordt in verband gebracht met het exploderen van het ruimteveer Columbia in 2003 bij terugkeer, naast een opgelopen beschadiging bij de lancering.
- Valwind zou de oorzaak zijn van het neerstorten van het kleine toestel van Steve Fosset in 2007, de miljonair die eerder verschillende recordpogingen in de luchtvaart ondernam, zoals met een luchtballon.
- Valwind was één van de oorzaken van de crash van het Martinair-toestel op Faro in 1992.
- Valwinden veroorzaakt door bosbranden zijn voor blusvliegtuigen levensgevaarlijk.
Bronnen o.a. www.ntsb.gov/investigations, en/wikipedia.org, www.knmi.nl