Antwoorden om te rechtvaardigen

 Waarom beantwoorden mensen simpele vragen vaak met een reden die aangeeft dat ze het slachtoffer zijn? Stel iemand behandelt me onbeleefd en ik vraag hem vervolgens of hij op die manier behandeld zou willen worden om aan te geven dat ik het onbeleefd vind wat hij doet. Dan zullen een behoorlijk aantal mensen niet als antwoord nee geven. In plaats daarvan komt er een rechtvaardiging voor het eigen gedrag. Bijvoorbeeld het antwoord: 'dat doet iedereen toch?'. Alsof het terecht is om een ander onbeleefd te behandelen als iedereen dat doet.

Collectivisme

De mens kan er helaas niet veel aan doen. Aan zijn gedrag dat gericht is op wat de groep wil. We zijn een sociale soort en zullen er alles aan doen om niet buiten gesloten te worden. Dit gaat zelfs zover dat we bereid zijn om misdrijven te plegen, alleen maar om door onze vrienden geaccepteerd te worden. Dit geldt voor mannen net zo goed als voor vrouwen. Waarbij vrouwen eigenlijk een slag erger zijn als het gaat om collectivisme, omdat ze heel sterk het gevoel hebben dat ze niet mogen afwijken van wat “normaal” is.

Niet voor niets vechten vrouwen veel sterker voor zaken als huisje, boompje, beestje dan mannen. Dat heeft niet alleen te maken met hun behoefte om hun nageslacht de beste kansen te geven, maar ook met hun behoefte om in de groep te passen. Vrouwen zijn dan ook degene die het hardst vechten met hun kinderen en hun man om zich te gedragen. Waarbij ze hun man zullen gebruiken om hun kinderen in het gareel te houden.

Collectief gedrag

Toch kan niet dit groepsgedrag er de oorzaak voor zijn dat mensen hun gedrag goedkeuren door te verwijzen naar de groep. Mensen hebben namelijk helemaal geen inzicht in wat normaal is voor de groep. De meeste mensen nemen aan dat hun eigen gedrag normaal is voor de groep, omdat het ze nog nooit is opgevallen dat ze alleen op radicaal afwijkend gedrag worden aangesproken of een reactie krijgen.

Maar wat mensen normaal gedrag noemen, is een vrij brede verzameling gedragingen die herkenbaar is voor een bepaalde groep mensen. Vandaar dat Limburgers vreemd opkijken van het taalgebruik van Rotterdammers, terwijl ze hun vrienden kunnen herkennen aan hun (Limburgs) stemgeluid. Vandaar dat Nederlanders het Russische gedrag om elkaar bij de ontmoeting op de wangen te zoenen afwijkend vinden, maar het wel herkennen als gedrag dat te vergelijken is met handen schudden.
Pas als het gedrag te veel afwijkt van wat we herkennen als normaal gedrag, zullen we afwijzend reageren. Dus we hebben geen problemen met een kunstenaar die in een geverfde spijkerbroek loopt, maar vinden een boerka of een boernoes afwijkend. Tot er echter een moment komt dat we die boerka of boernoes zo vaak gezien hebben dat we het gewoon gaan vinden.

Wat we gewoon of normaal vinden wordt dus niet bepaald door wat we denken dat we gewoon of normaal vinden, maar door wat we als gewoon of normaal ervaren.

Vraag beantwoorden

Waar komt dan het gedrag vandaan dat we iemands vraag over ons eigen gedrag beantwoorden met de rechtvaardiging dat iedereen zich zo gedraagt? Dus waarom antwoorden we op de vraag:

Zou jij zo behandeld willen worden.

met iets dat de strekking heeft van:

Omdat iedereen dat doet.

Terwijl we helemaal niet kunnen weten of iedereen het doet, want we kennen niet iedereen. Maar ons gevoel zegt ons wel dat iedereen het doet.

Wat natuurlijk wel vreemd is, is dat het antwoord eigenlijk op zichzelf slaat. Want heel veel mensen antwoorden op vragen over hun persoonlijke motivatie met het antwoord dat 'iedereen het doet ' of 'dat het normaal is ' of 'dat iemand anders het ook doet '.
Wat eigenlijk betekent dat we leren om vragen over onze persoonlijke motivatie voor ons gedrag af te doen met antwoorden die ons gedrag rechtvaardigen omdat het groepsgedrag is. Maar waarmee we ook aangeven dat we eigenlijk niet weten waarom we ons op een bepaalde manier gedragen. Het komt er dus op neer dat we een speelbal zijn van iets, maar waarvan weten we niet. Het betekent ook dat we in sommige situaties helemaal niet leven vanuit onze vrije wil, maar vanuit wat wij denken dat hoort volgens anderen in die situaties. Waarmee vervolgens de vraag opkomt:

Hoe of waar leren we om vragen te beantwoorden met een rechtvaardiging?

Maar er komt eigenlijk nog een vraag op:

Wat hopen we met zo’n antwoord dat tegelijkertijd een rechtvaardiging is voor ons gedrag en een bevestiging van ons slachtofferschap te bereiken?

Goed bezien is het namelijk geen antwoord op de vraag, ook al kun je stellen dat het onrechtvaardig is om een vraag te stellen als je je boosheid wilt uiten. Maar wat hopen we te bereiken met ons antwoord. Proberen we soms de boosheid die verstopt zit in de vraag van de ander over ons gedrag weg te poetsen. In de zin van:

Je mag niet boos op me zijn, want ik weet niet beter, want ik heb geen ander voorbeeld omdat iedereen zich net zo gedraagt als ik.

Of proberen we gewoon onder de vraag uit te komen en zeggen we op een verholen manier dat de ander ons gedrag niet ter discussie mag stellen, want ons gedrag is goed omdat iedereen zich zo gedraagt.

Conclusie

Als mensen hun gedrag rechtvaardigen door zich te verbergen achter het antwoord dat iedereen zich op die manier gedraagt, dan laten ze zien hoe sterk het collectivisme in de mens is. Maar niet alleen laten ze daarmee zien dat de mens een sociaal dier is, maar ook dat hij een slachtoffer is en geen vrije wil bezit.

De belangrijkste reden voor dat gedrag is natuurlijk dat we het geleerd hebben van onze omgeving en het voortdurend terug zien komen in onze omgeving. We worden dus voortdurend bevestigd in het feit dat het juiste gedrag om ons eigen gedrag te rechtvaardigen het wijzen naar anderen is. Ook al zeggen we daarmee tegen de persoon die last heeft van ons gedrag, dat hij die last niet mag ervaren en laten we zien dat we helemaal niet geïnteresseerd zijn in onszelf en hoe we ons gedragen. Want ons gedrag is in orde omdat iedereen zich op die manier gedraagt. Zelfs al zouden we als we eerlijk tegenover onszelf zijn moeten toegeven dat we zelf ook niet op die manier behandeld willen worden.

Maar helaas denken we dat we niet in mogen gaan tegen het collectieve gedrag, want het collectief weet het beter.