Spinoza is een van de grootste filosofen die Nederland heeft voortgebracht. Hij wordt ook wel de grondlegger van de radicale verlichting genoemd. In deze reeks artikelen over hem zal ik uitwijden over zijn leven en een aantal van zijn theorieën. Te beginnen met een korte biografie.
Het leven van Spinoza
Spinoza's jeugd
Spinoza werd in 1632 geboren in een joods gezin in Amsterdam. Zijn grootouders waren vanuit Portugal gevlucht voor de Jodenvervolgingen en hadden in de Nederlandse Republiek een veilig heenkomen gevonden. De Republiek stond in die tijd bekend om de godsdienstige tolerantie die er was. Deze is op geen enkele manier te vergelijken met godsdienstvrijheid die we nu kennen, maar in verhouding met andere landen was er in de Republiek relatief veel vrijheid op dit gebied.
Spinoza’s familie had zich aangesloten bij een joodse gemeenschap in Amsterdam en de jonge Spinoza werd opgevoed om uiteindelijk rabbi te worden. Ondanks dat hij opgroeide in een zeer orthodoxe gemeenschap, kreeg hij steeds meer twijfels over de manier waarop de Joden de Bijbel interpreteerden. Hij kreeg steeds meer contact met christelijke, niet orthodoxe Nederlanders, waardoor zijn kijk op de wereld nog verder veranderde.
Excommunicatie
Na de dood van zijn vader, in 1654, raakte hij nog verder verwijderd van de Joodse gemeenschap. Hij ging les geven op de school van Francisicus van den Enden, zijn vroegere leraar. Hierdoor kwam Spinoza meer in contact met intellectuele geestelijke en wereldlijke denkers, waarmee Spinoza zich verwant voelde, en de vraagstukken waar zij zich mee bezig hielden. In 1656 besloot de Joodse gemeenschap dat zij dit niet langer kon accepteren. De rabbijnen gaven hem de gelegenheid berouw te tonen. Toen hij hier niet op in ging, besloten zij hem te excommuniceren.
Naar aanleiding van dit voorval werd Spinoza voor enkele tijd uit Amsterdam verbannen. Hij verbleef voor korte tijd in Oudekerk, maar al snel keerde hij terug. Tot 1660 verbleef hij in Amsterdam. Hij leefde van lessen die hij gaf in cartesiaanse filosofie[1]en van het slijpen van lenzen. Hij beheerste dit vak omdat men in de Joodse tradities ook een handwerk moest beheren.
Filosofische werken
In 1660 verhuisde hij naar Rijnsburg, waar enkele van zijn collega’s zich gevestigd hadden. Hier begon hij te corresponderen met bewonderaars, maar vooral met wetenschappers, filosofen en theologen. Daarnaast schreef hij hier voor het eerst aan twee van zijn werken: Beginselen van de cartesiaanse filosofie en Ethica.
Naar aanleiding van de spanningen in de Republiek tussen de prinsgezinden en staatsgezinden schreef hij Tractatus theologico-politicus. Hij pleitte daarin voor scheiding van kerk en staat. Doordat hij hierin de kerk echter een zeer ondergeschikte positie gaf ten opzichte van de staat leidde dit werk tot veel kritiek.
In 1670 verhuisde hij naar Den Haag, waar hij van een bescheiden pensioen van bijdragen en erfenissen leefde. Hier werkte hij aan een aantal werken, maar hij voltooide uiteindelijk alleen Ethica enTractatus politicus, niet te verwarren met zijn eerder geschreven werk Tractatus theologico-politicus.
Spinoza kreeg steeds meer kritiek op zijn werken en achter zijn rug om werd kwaad over hem gesproken. Op een manuscript van Ethica – dat al circuleerde voor het werk was uitgebracht – kreeg hij veel kritiek. Hierdoor besloot hij het niet te publiceren.
In 1676 ging Spinoza’s gezondheid achteruit. Hij kreeg tuberculose, waar hij uiteindelijk aan stierf. Hij had Tractatus politicus niet kunnen voltooien, en Ethica niet gepubliceerd. Na zijn overlijden publiceerden drie van zijn vrienden deze werken, samen met delen van Spinoza’s correspondenties, die zij van wetenschappelijke waarde achtten. Deze werken werden echter snel verboden, evenals het Tractatus theologico-politicus.
[1]Cartesiaanse filosofie: een stroming in de Franse filosofie waarvan Descartes de grondlegger was
