Op 9 juni breekt eindelijk de zon door maar de strenge winter van 1830 laat nog z'n sporen na: "veel zieken, grote armoede, gebrek aan alles", aldus een dagboekschrijver. Joseph Winkelaar van brouwerij Het Scheepje in Haarlem treft bij zijn huis aan de Oostvest, op de hoek met de Dijkstraat, een vondeling aan. Twee dagen houdt hij het kind bij zich maar op 12 juni meldt hij zich op het Gemeentehuis. De Wethouder geeft het kind een naam, naar de plaats waar het gevonden is: Simon Vestdijk, de grootvader van één van de grootste literaire talenten van Nederland.

1.       Vestdijks' werk

1.1."De man die sneller schrijft dan God kan lezen" (A. Roland Holst over Vestdijk)

De verbeeldingskracht van Vestdijk (1898 – 1971) grenst aan het ongelooflijke. Hij schreef in ongeveer 50 jaar 200 boeken; gemiddeld elk kwartaal één, jaren en jarenlang. Zijn werk bestaat uit 24 dichtbundels, 33 essaybundels, 57 novellen en korte verhalen, 52 romans, briefwisselingen en vertalingen. Hij schreef ook voor verschillende dag- en weekbladen.

1.2.Het talent om te schrijven

  • Zoeken naar bestemming

Vestdijks grootvader (de vondeling) had een dans- en gymnastiekschool in Haarlem. Vestdijks vader had hetzelfde beroep, in Harlingen en was een strenge man. De jonge Simon was 'anders', teruggetrokken, vroeg wijs en als kind hopeloos verliefd op onbereikbare meisjes van zijn school. Zoals wel vaker voorkomt, greep ook Vestdijk naar de pen. Voor velen volstaat een eerste schuchtere gedicht maar de jonge Simon schreef een roman, "Kind tussen Vier Vrouwen", 1200 met de hand geschreven pagina's!

  • 'Eerst een vak leren'

Vestdijk doorliep de HBS en studeerde medicijnen in Amsterdam. De Studentenalmanak bood de mogelijkheid om als dichter te debuteren. Zijn liefde en kennis van muziek kon hij ook in de Almanak kwijt, met beschouwingen over moderne componisten. Als dichter en als muziekkenner kun je, hoe goed je ook bent, niet je boterham verdienen. Vestdijk werd arts, zij het op een 'romantische' manier: hij 'vestigde' zich niet maar nam waar en volgde het voorbeeld van enkele schrijvers voor hem – hij werd scheepsarts.

  • Schrijver worden

Als je innerlijk iets voelt waarover je wilt schrijven doen zich praktische problemen voor, de eerste of je er van kunt bestaan. Weet je dat niet zeker, volgt de echt dringende vraag wat je eigenlijk te vertellen hebt. En dan het dringendste: ben je -als je je kwetsbaar maakt- bestand tegen kritiek en onbegrip? Vestdijk volgde de weg van vele beginnende schrijvers: hij begaf zich in het milieu van mensen met dezelfde vragen. Hij ontmoette Ter Braak en Du Perron, met wie hij het tijdschrift Forum oprichtte (en voor een aanzienlijk deel volschreef).

  • Depressies en relaties

Al tijdens zijn artsenopleiding had Vestdijk -ook als medicus- begrepen dat hij voor de rest van zijn leven geconfronteerd zou worden met depressiviteit. Na een depressie werkte Vestdijk zo hard hij kon, tot de volgende zich aankondigde. Voor een nieuwe roman ging hij naar de Universiteitsbibliotheek en verzamelde daar in korte tijd gegevens voor zijn volgende boek. Dankzij zijn eruditie en de artsenopleiding was hij daarin zeer efficiënt. Als hij werkte wilde hij niet afgeleid worden; hij zette de stofzuiger aan, die op een rustige manier andere geluiden overstemde. Door zijn depressies zag Vestdijk af van een huwelijk maar was -tussen depressies- zeer actief in relaties, soms met twee of drie vrouwen tegelijk. Pas aan het eind van zijn leven, hij was toen 68, trouwde hij en kreeg een zoon en een dochter.

"" "" ""
    Met Henriette van Eyk op het boekenbal

2.       Talent en persoonlijkheid

2.1.Schrijvers en uitgevers

Er wordt veel en gemakkelijk gesproken over talent; zo hebben de Minister van Onderwijs en de Tweede Kamer besloten dat talentontwikkeling het doel van het basisonderwijs is (2012); talentenjachten zijn mediasuccessen. Vestdijks' leven kan ons daarover nog wel iets leren. Het gaat om het onderscheid tussen passie, die van binnenuit komt, en talent, waarover de wereld oordeelt. Bij schrijvers hebben uitgevers een essentiële rol. Zien ze in een manuscript een talent dan hopen ze op bevestiging van hun oordeel bij het lezerspubliek. Het afwijzen van een manuscript kan een talent van verdere ontwikkeling afhouden of het blijkt een gemiste kans als een andere uitgever het er op waagt. Vestdijks' "Kind tussen Vier Vrouwen" werd enkele keren afgewezen; hij herschreef het oorspronkelijke werk in vier afzonderlijke romans (met de hoofdpersoon Anton Wachter) en jaren later nogeens vier.

2.2.Kiezen voor je talent

Vestdijk besloot te leven voor zijn talent. In een brief aan Marsman (1934) zegt hij daarover: 'Wat mijzelf betreft; ik heb voorgoed en eenzijdig voor het talent gekozen, desnoods dan bij een volkomen minderwaardige persoonlijkheid, maar dat is een weg, die ik niet graag een ander zou aanpraten!' Leven met en door je talent betekent het opgeven van al datgene waardoor je een herkenbare en gewaardeerde persoonlijkheid wordt. Steeds begint weer het zoeken naar andere gebieden waarin je talent zich misschien kan ontplooien. Zo'n radicale keuze komt zelden voor; Vestdijk stichtte geen gezin, had geen belangstelling voor publieke optredens, maakte geen vrienden en -behalve voor dichteres Henriëtte van Eijk- was hij hardvochtig voor vrouwen; de publicaties bezorgden hem een goed inkomen.

3.       Vestdijks' betekenis voor de lezer van nu

3.1.Persoonlijke kanttekening

Ik maakte voor het eerst kennis met Vestdijk tijdens de lessen Nederlands, een bespreking van een schilderij van Rembrandt, "De Poolse Ruiter". Het was een nieuwe ervaring: hij leerde me te kijken naar het schilderij. Het lezen van romans liep eerst uit op een fiasco. Bij het, vele jaren later, lezen van de roman "Rumeiland", een verhaal over Jamaica, was ik verbluft. Toen ik het uit had, was me iets essentieels duidelijk geworden, iets anders dan bij een spannend boek. In Rumeiland is het, dat een grote liefde de hoofdpersoon ervan weerhoudt goede raad op te volgen, met consequenties voor zichzelf en de geschiedenis van het eiland. Nog zo'n ervaring: in "Terug tot Ina Daman" beschrijft Vestdijk de jeugdliefde van Anton Wachter, Ina Daman. Ze blijkt een 'onnozel nest' en de andere hoofdpersonen zijn afstotend vulgair of worden blindelings vereerd. In de scenes met Anton Wachter schept Vestdijk een beeld van alle liefdes: het overkomt je, meteen ontglipt het je en je weet dat je er nooit van af komt. Vestdijk zei, in een zeldzaam interview, dat hij schreef 'uit een gemis'. Van het oeuvre van Vestdijk heb ik van zijn 52 romans ("Een Gebergte" in het Nederlands cultuurlandschap) er hooguit 20 gelezen. Helaas lezen ze niet 'lekker weg', bijzondere leeservaringen zijn de beloning voor wie er voor gaat zitten.

3.2.Vestdijks' romans – 'Er was eens'

Behalve over zichzelf en eigen ervaringen schreef Vestdijk (ca. 20) verhalende romans. Hij verbluft -opnieuw- door de spreiding van thema's, historische beschrijvingen en verbeeldingskracht. Bijvoorbeeld over de Dertigjarige Oorlog ("De Vuuraanbidders"), scheepsbouw in de 19e eeuw ("Puriteinen en Piraten"), de klassieke Oudheid ("Aktaion onder de Sterren"), de schilder El Greco ("Het Vijfde Zegel"), het al genoemde "Rumeiland" over het 18e eeuwse Jamaica en zijn meesterwerk, over hoe het toe gaat als de mensheid zich opmaakt voor het Laatste Oordeel ("De Kelner en de Levenden").

"" "" ""
Muziek/theater voorstelling Jan Jaap van der Wall Brons te Doorn. Jaap te Kiefte Lezende Titus, Rembrandt. Rijksmuseum 

3.3.De literaire nalatenschap van Vestdijk

Rondom de schrijver en persoon Vestdijk heeft zich een community van trouwe lezers gevormd, de Vestdijk kring. Zeven van Vestdijks' werken werden verfilmd, oa. 'Pastorale 1943'. Van Vestdijk bestaan vijf beelden in brons, oa. in zijn woonplaats Doorn. 

4.       Bewogenheid, gedichten en kroonjuwelen

Vooral in zijn gedichten herkennen we een diep bewogen Vestdijk. Als voorbeeld  de eerste strofe van 'De Lezende Titus', geïnspireerd op het gelijknamige schilderij van -opnieuw- Rembrandt:

'Ik had hem alle woorden leren lezen
En zware boeken leren openslaan.
Mijn kleuren droeg hij kleurloos in zijn wezen.
Hij was te bleek. Zo ging hij hiervandaan.'

Je kunt van niemand vragen tot het uiterste te gaan als hij of zij een talent heeft, andere dingen zijn ook belangrijk. Daarom dwingt Vestdijks' keuze respect af. De uitzonderlijke romans in zijn literaire nalatenschap zijn terecht uitgeroepen tot 'kroonjuwelen' van onze literatuur.

H. Br. Corstius, Maarten 't Hart; ”Het gebergte. De tweeënvijftig romans van S. Vestdijk", Nijgh & Van Ditmar/ De Bezige Bij; Amsterdam, 1996.

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Vul alstublieft uw commentaar in!
Vul hier uw naam in