Het artikel behandelt een aantal argumenten van geleerden waarom het Romeinse rijk uiteen viel. De redenen zijn zeer uiteenlopen van raxisne tot loodvergiftging eb van pacifistisch christendom tot opstandige soldaten.
http://www.historyathome.nl
A.H.M Jones
Hoe kwam het dat de Germaanse stammen, die in ontwikkeling en beschaving bij de Romeinen ver achter liepen, het grote Romeinse rijk ten onder deden gaan? We zullen een aantal geleerden hierover hun licht laten schijnen.
A.H.M. Jones[1] onderzoekt in zijn boek ‘The Later Roman Empire, 284–602: A Social,Economic and Administrative Survey(1964)‘ de sociaal – economische structuren, alsmede de bestuursstructuur van het rijk. Hij poogt een antwoord te vinden op de vraag waardoor het Romeinse rijk nu eigenlijk ten onder gaat. Is het de kracht van buitenaf, of is het de eigen zwakte? Na een uitgebreid onderzoek, beschreven in 1200 pagina’s geleerdheid, komt hij tot de conclusie dat beide aspecten hebben meegespeeld.
Andere historici zoeken de oorzaak exclusief in de kracht van buitenaf. Zij menen dat het rijk goed functioneerde totdat de druk op de grenzen toenam. Het principaat heeft dus bestaan bij de gratie van het niet invallen van de Germanen. Indien de Germanen eerder hadden aangevallen, zou ook tijdens het principaat het Romeinse rijk opgehouden hebben te bestaan.
Te veel slaven
Een autoriteit op het gebied van het late Romeinse rijk is A.E.R Boak[2]. Hij beweert dat er te weinig Romeinse burgers waren en te veel slaven. Het Romeinse rijk kon volgens hem niet zonder slaven. Als bewijs voor zijn stelling haalt hij het voorbeeld van de slag in het Teutoburgerwoud aan. In 9 na Chr. poogde keizer Augustus Duitsland te veroveren. Hij werd echter door Arminius[3] verslagen. Nooit is het leger meer op volle sterkte gekomen. Het leger moest worden aangevuld met barbaren van over de grenzen, waardoor volgens Boak het leger sterk verzwakte. Er is voor deze theorie geen overtuigend bewijs. Dat er barbaren in het leger kwamen, hoeft niet te komen doordat er niet voldoende Romeinen waren. Het kan ook zijn dat deze niet in het leger wilden.
Te weinig onderwijs
We zullen nog een aantal meningen onder de aandacht brengen. Er is een theorie die inhoudt dat er in het Romeinse rijk slechts onderwijs voor de bovenlaag was en dat het daardoor zou zijn gevallen. Het feit dat de organisatie van de Romeinse legers zoveel beter was dan de organisatie van de Germaanse legers is vooral het gevolg van het peil van onderwijs. Natuurlijk kon de legerleiding lezen, maar ook de lagere legercommandanten konden dat. Het was zelfs zo dat de soldaten geacht werden de symbolen en tekens die gebruikt werden om te communiceren, te kunnen begrijpen. Hierbij was ten minste rudimentaire alfabetisering een voorwaarde. Volgens de theorie zou het zo zijn dat in de loop der tijd de Romeinse soldaten voortkwamen uit een andere klasse dan gebruikelijk. Het waren door de verliezen niet langer meer Romeinse burgers, maar mensen van een lagere klasse. Deze zouden te weinig onderwijs gehad hebben om de aanwijzingen, zoals gebruikelijk in het leger, te kunnen begrijpen. Nogal wat geleerden wijzen deze verklaring echter af. Zij beweren dat het waar is dat slechts de bovenlaag onderwijs kreeg, maar er was tot dusver in geen enkele samenleving zoveel onderwijs geweest als juist bij de Romeinen. Het kan volgens hen dus nooit een afdoende verklaring zijn voor de ineenstorting van het rijk.
Racistische verklaringen
In het Duitsland van de jaren ‘30 van de vorige eeuw poogden Duitse wetenschappers een verklaring te vinden op grond van rassentheorieën. Volgens deze geleerden was het mengen van het Romeinse ras met lieden van het oosten en slaven er de oorzaak van dat het ras achteruit ging. Hierdoor kon het niet uitblijven dat het Romeinse rijk ten onder ging. Dit wordt echter ontkracht doordat het Oost – Romeinse rijk, met daarin nogal wat lieden van het oosten, wel bleef bestaan.
Loodvertgiftiging
Opvallend ook is de verklaring dat de Romeinse bovenlaag gewoon was bij de maaltijden wijn te drinken. Deze wijn werd uit loden bekers gedronken. Na eeuwen gebruikt te zijn geweest zou een klein gedeelte van het lood zich zijn gaan vermengen met de wijn. Dit zou geleid hebben tot loodvergiftiging, waardoor de hersenen van de Romeinse bovenlaag zouden zijn aangetast. Zodanig aangetast zelfs, dat zij het rijk niet meer goed konden besturen. Als bewijs hiervoor worden hiervoor rapporten aangevoerd van chemici die de conclusie van de mogelijke loodvergiftiging lijken te ondersteunen. Daar blijft het niet bij. Het ultieme bewijs wordt gevonden in het gedrag Nero en Caligula. Deze mensen, zo luidt de conclusie, moeten wel aan loodvergiftiging geleden hebben. Hoe konden zij anders tot moedermoord en andere waanzinnigheden komen?
Opvolgingsstrijd
Dit gaat waarschijnlijk voor velen te ver. De meest waarschijnlijke conclusie is dat de opvolgingsstrijd de grote boosdoener was. De soldatenkeizers verzwakten het rijk. Het Romeinse leger maakte en vernietigde het rijk.
[1]Arnold Hugh Martin Jones (1904 – 1970) was sinds het verschijnen van zijn boek ‘The Later Roman Empire..’ de meest vooraanstaande historicus op dit terrein.
[2]A.E.R. Boak schreef het beroemde boek ‘Manpower shortage and the Fall of the Roman Empire in the West’ (1955).
[3]Arminius (18 v.Chr. – 19 na Chr.): Romeins officier van Germaanse komaf en leider van een verbond van Germaanse stammen die de Romeinen vernietigend wisten te verslaan bij het Teutoburgerwoud. Arminius was zelf leider van de Germaanse stam der Cherusken.
