Eierstokkanker is een vreselijke ziekte, die vaak pas ontdekt wordt als de kanker al uitgezaaid is. Dit betekent dat de kanker zich al heeft uitgebreid naar andere lichaamsdelen. Eierstokkanker wordt om deze reden ook wel de ‘sluipmoordenaar’ genoemd. Bepaalde (erfelijke) aandoeningen kunnen de kans op eierstokkanker sterk verhogen, een preventieve verwijdering van beide eierstokken is dan het overwegen waard. Het operatief laten verwijderen heeft verstrekkende gevolgen voor een vrouw. Als de eierstokken verwijderd worden, worden hierbij ook de eileiders verwijderd. Deze ingreep heet ook wel bilaterale salpingooöphorectomie.
Wat zijn eierstokken en eileiders en wat is hun normale functie?
Normaal gesproken monden de twee eileiders (tubae) uit in de brede bovenkant van de baarmoeder (uterus). De tubae zijn 8-10 cm lang en lopen van de baarmoeder naar de eierstokken (ovaria). Een normaal ovarium is ongeveer 3 cm groot. Uterus, tubae en ovaria zitten met bindweefselbanden onder in het bekken vast. De uterus is aan de binnenkant bekleed met slijmvlies, dat onder invloed van hormonen maandelijks via de baarmoedermond wordt afgestoten, dit afstoten gebeurt tijdens de menstruatie. De baarmoeder draagt ook bij aan seksuele opwinding en orgasmes. De eierstokken zorgen voor de hormonen, die iedere maand het baarmoederslijmvlies opbouwen. Daarnaast zorgen deze hormonen voor een verhoogd libido en houden ze de vagina soepel. Uit de eierstokken komt elke maand één eicel vrij, die naar één van de eileiders getransporteerd wordt. Ook de eventueel in het lichaam aanwezige mannelijke zaadcellen komen via de vagina en de baarmoeder in de eileiders terecht. Als de eicel bevrucht wordt, wordt deze door de eileider naar de baarmoeder vervoerd. Een niet bevruchte eicel lost op.
Gevolgen van de verwijdering van de eierstokken en eileiders
Dit alles betekent dat een vrouw nooit meer zwanger kan worden na de verwijdering van eileiders en eicellen. De kans op een zwangerschap is 0,0% en er is geen hersteloperatie mogelijk. Daarnaast komt een vrouw door de operatie vervroegd in de overgang (climacterium). De overgang is de levensfase van vrouwen, waarin de hormoonproductie van de eierstokken schommelingen gaat vertonen, en uit eindelijk helemaal ophoudt. Hierdoor wordt de menstruatie onregelmatig en stopt uiteindelijk helemaal. Daarnaast treden verschillende overgangsverschijnselen op. Normaalgesproken treedt de overgang heel geleidelijk in. Sommige vrouwen merken niet veel veranderingen van hun lichaam, behalve het wegblijven van de menstruatie uiteraard. Als de eierstokken echter operatief verwijderd worden, stopt de hormoonproductie van vrouwelijke hormonen zoals oestrogenen zeer abrupt. Dit betekent een vervroegde overgang met vaak meer klachten dan tijdens de normale overgang.
Klachten (waaronder overgangsklachten), die kunnen optreden na een preventieve verwijdering van de eierstokken zijn:
- Opvliegers
- Overmatig transpireren (meestal ’s nachts)
- Vaginale droogheid
- Veranderende seksuele beleving
- Gejaagdheid
- Moeheid
- Lusteloosheid
- Gebrek aan energie
- Prikkelbaarheid
- Depressieve gevoelens
- Hartkloppingen
- Droger slijmvlies in de baarmoeder
- Veranderende huidstructuur van de vagina
- Verzakkingsgevoel van de baarmoeder
- Veranderingen in het plaspatroon (incontinentie, veel plassen)
- Vaginale pijn bij het fietsen of tijdens geslachtsgemeenschap
- Het ontstaan van botontkalking (osteoporose)
- De eerder genoemde definitieve onvruchtbaarheid
Eventuele oplossingen en behandeling voor de klachten
Na de operatie wordt altijd eerst afgewacht welke klachten bij de vrouw ontstaan. Uiteraard (en gelukkig) treden niet al deze klachten bij alle vrouwen op. Hormonale substitutie (behandeling met hormonen die onder normale omstandigheden door de eierstok gemaakt zijn) kan een goede en veilige oplossing zijn voor meerdere van deze problemen. Tegen opvliegers en transpiratieaanvallen bestaan medicijnen, die niet bestaan uit hormonen. Wat betreft de psychische klachten wordt geadviseerd om voldoende nachtrust te nemen, gezond en regelmatig te eten, en eventueel gesprekken te voeren met een psycholoog of maatschappelijk werker. De meeste vrouwen die deze operatie ondergaan, hebben hier van te voren al met een psychisch hulpverlener over gepraat. Vaginale droogheid kan behandeld worden met een oestrogeencrème, die rond de vagina aangebracht wordt.
Voor pijn tijdens het vrijen wordt glijmiddel geadviseerd. Verder wordt geadviseerd veel zuivelproducten te eten, in verband met de verhoogde kans op osteoporose. Ook bewegen is goed voor de botstructuur. Vrouwen, die deze operatie hebben ondergaan, kunnen het beste buiten in de zon bewegen, omdat het zonlicht nodig is om het calcium (nodig voor het onderhouden van de botstructuur) in het lichaam te verwerken. Er zijn ook medicijnen met extra calcium die voorgeschreven kunnen worden.
De operatie en operatierisico's
Het verwijderen van de eierstokken en eileiders gebeurt meestal via een laproscopie (kijkoperatie). De operatie vindt plaats onder algehele verdoving (narcose). De gynaecoloog maakt een sneetje van ongeveer een centimeter in de onderrand van de navel en brengt hierdoor een dunne holle naald in de buikholte. Door deze naald wordt de buik gevuld met koolzuurgas, waardoor er ruimte in de buik ontstaat en de verschillende organen zichtbaar worden. Via het zelfde sneetje wordt vervolgens een laparoscoop (kijkbuis) in de buik gebracht, die wordt aangesloten op een videocamera. Hierdoor zijn de vrouwelijke geslachtsorganen zichtbaar op een monitor.
Hierna worden net boven de vagina en links en/of rechts in de buik ook sneetjes gemaakt, waardoor de operatie-instrumenten naar binnen kunnen. Soms wordt via de vagina en de baarmoederhals nog een instrument in de baarmoederholte gebracht, waarmee de baarmoeder tijdens de operatie bewogen kan worden. De eierstokken en eileiders worden via de operatie-instrumenten door de buik naar buiten gehaald, via het zelfde sneetje als waar de instrumenten door naar binnen zijn gegaan.
Meestal verlopen laproscopische operaties (kijkoperaties) zonder complicaties. Er zijn echter wel complicaties die kunnen voorkomen.
De meest voorkomende ‘complicatie’, is dat door eerdere buikoperaties of buikaandoeningen, de organen ernstige verklevingen vertonen. Hierdoor zal de laproscopie niet lukken en zal een grotere incisie (snede) gemaakt moeten worden. De operatie wordt dan een gewone buikoperatie (laparotomie). Dit wordt dan pas tijdens de operatie duidelijk. Patiënten die een laparotomie moeten ondergaan, moeten onverwachts langer in het ziekenhuis blijven en hebben een langere herstelperiode nodig.
De urinewegen of darmen kunnen in zeer zeldzame gevallen beschadigd raken. Dit merken de patiënten meestal pas als ze al uit het ziekenhuis zijn. Deze beschadigingen zijn vervelend, maar zijn meestal goed te behandelen met een nieuwe operatie. Wel moet dan langer hersteld worden.
Voor de operatie wordt een katheter in de blaas ingebracht, dit kan soms een blaasontsteking veroorzaken. Blaasontsteking is zeer vervelend, maar goed te behandelen.
In de vagina of buikwand kan een bloeding optreden. Meestal gaat zo’n bloeding na een iets langer herstel vanzelf weer over. In ernstige gevallen is soms een extra operatie nodig, meestal via een laparotomie.
Er is een klein risico op het ontstaan van een infectie of trombose. Dit is bij iedere operatie zo.
Ten slotte kan de patiënte nog wat bloedverlies hebben na de operatie. Dit kan variëren van een paar dagen tot een paar weken en mag niet meer zijn dan bij een menstruatie, anders is het een vaginale bloeding.
Dit is natuurlijk een hele lijst met mogelijke gevolgen, risico’s en problemen na een preventieve verwijdering van de eierstokken en eileiders. Daarnaast is de kans op eierstokkanker na preventieve verwijdering nog steeds niet 0%. Dit komt doordat het buikvlies dat aan de binnenkant van de buik zit, van oorsprong van hetzelfde type weefsel is als de eierstokken. Een vrouw moet dan ook zeer goed overwegen of zij deze behandeling wil ondergaan.
