Vanaf het begin van de twintigste eeuw zijn letterkundigen geïnteresseerd in de receptie van een boek. Wat vindt de lezer van het werk? Welke invloed heeft een boek op de lezer? Wat doet de een lezer met een tekst? Op dit soort vragen proberen onderzoekers antwoorden te krijgen door dagboeken, brieven en notitieboekjes uit een bepaalde periode te lezen; op zoek naar informatie over het leesgedrag in die tijd.
Alberto Manguel maakt het de toekomstige onderzoekers makkelijk. Tijdens het herlezen van zijn twaalf lievelingsboeken hield hij een dagboek bij. Manguel vergelijkt bepaalde gebeurtenissen uit een boek met momenten uit zijn leven, die indruk op hem gemaakt hebben. Hij schrijft: ‘Ik moet lachen als ik lees hoe Naipaul ons er […] van probeert te overtuigen dat een West- Indiër die in de jaren vijftig in Zuid-Engeland woonde, geen last had van rassenvooroordelen. En geeft hier vervolgens deze reactie op: ‘Ik denk aan de eerste keer dat ik in Kent het schoolhoofd van mijn dochter ontmoette […] hij me begroette met een neerbuigend: “dus u bent die buitenlander!”. Zonder zinloze uitweidingen laat hij op een duidelijke wijze zien hoe rassenonderscheid altijd een plaats in zal nemen in onze samenleving.
Uit het boek Boven water: ‘Ik ruimde de tafel af en schraapte de vetrandjes van de ham uit blik van de borden in het vuur, voedsel voor de doden.’ Vervolgens haalt Manguel het volgende aan: ‘Mijn grootmoeder kuste de stukjes brood die na een maaltijd over waren altijd voordat ze ze weggooide, alsof het eten […] van anderen was, de doden misschien, die ze haar respect moest betuigen.’ Wederom verbindt hij op een heldere manier zijn leven met een passage uit een boek, die passend is voor elke periode. Leven en dood blijven tenslotte altijd een rol spelen.
Oorlog
Manguel plaatst de verhalen die hij leest in zijn tijd. Hij begint met zijn dagboek een jaar na de aanslagen van 11 september. De gevolgen van deze aanslagen ontging niemand. Ze beïnvloeden zijn kijk op de wereld en op zijn leven in het bijzonder: Kort nadat een Engelse soldaat voor het eerst iemand heeft gedood, vraagt een journalist hem: “Was je bang?”. De reactie van de soldaat: “Je hebt geen tijd om bang te zijn. Je doet waarvoor je bent opgeleid. Je denkt er niet bij na”. Manguel trekt zijn conclusie: ‘Zo lang deze soldaat leeft, zal niets ooit meer hetzelfde zijn.’ Volgens Kant zijn rede en waanzin twee aangrenzende domeinen die zo dicht bij elkaar liggen dat het onmogelijk is het ene te verkennen zonder in het andere terecht te komen, iets wat ook in Boven Water gebeurt.’
Op een inzichtelijke manier legt Manguel verbanden tussen fictie en non-fictie door werkelijkheid en fantasie met elkaar te vergelijken, soms ondersteund door een uitspraak van een ander. Ook is hij in staat de lezer op een dwaalspoor te zetten. Wie speelt welke rol in welk leven? Een aantekening van Manguel: ‘Het is misschien nuttig om een lijst te maken met “dingen die er niet echt op aan komen”. Zo’n lijst zou mijn portie dagelijkse zorgen enorm verlichten.’ Hij maakte deze aantekening na het lezen van een passage uit De wind in de wilgen, waarin Mol aangeeft dat een beetje gebrek aan goede manieren niet erg is. Hij kwam tenslotte niet in contact met de Grote Wereld, deze zaken hoorde dus bij de dingen die er niet echt op aan kwamen. Hij wekt de suggestie, dat de passage hem tot deze gedachte heeft aangezet, maar wat is werkelijkheid?
Egoïst
De auteur relativeert gebeurtenissen in zijn leven door humoristische citaten van anderen en hemzelf toe te voegen. Hij schrijft: ‘Auden haalt een IJslands spreekwoord aan: “iedereen houdt van de geur van zijn eigen scheten”.’ Door deze uitspraak te citeren, geeft hij je een andere kijk op het egoïsme van de mensheid, die hij ervaart. Prachtig hoe een simpele opmerking je kijk op dingen in ieder geval voor een moment kan veranderen.
En in een reactie op het uitblijven van zijn honorarium: Dorothy Parker: ‘de meest welkome woorden zijn “Cheque bijgelsoten". Manguel is ook een onderdeel van de materialistische wereld, door het geven van dit citaat komt hij hiervoor uit en geeft hij je de ruimte hier zelf over na te denken.
Manguel is er niet op uit spannende plotten en ingewikkelde intriges te verraden. Sei Shonagon maakt in het Hoofdkussen een lijstje van wat volgens haar poëtische onderwerpen zijn. Manguels reactie: de lijst leest zelf als een gedicht. Een voor het oog nietszeggende reactie, die ervoor zorgt dat je nog eens goed naar de lijst kijkt en nadenkt over de woorden die erin staan. Zijn conclusie: het maken van lijstjes heeft een zekere magische willekeur alsof de betekenis louter door associatie tot stand moet komen. Door het bespreken van een klein detail, zonder verder uit te wijden over het leven van Sei in Japan, tien eeuwen geleden, wordt de lezer nieuwsgierig naar deze hoofdpersoon.
Don Quichot
‘De meeste schrijvers hebben een historisch bestaan; zo niet Cervantes, die in mijn herinnering niet zozeer een echt mens is als wel een personage in Don Quichot. Goethe, Melville, Jane Austin, Dickens […] herkenbare schrijvers van vlees en bloed; Cervantes lijkt me bedacht door zijn boek.’ Na het lezen van deze passage, dringt de volgende vraag zich op: hoe zit het dan met de schrijver Manguel? Hij verstaat de kunst de lezer te manipuleren door na te denken over zijn eigen vragen zonder deze vragen in de tekst te stellen.
Volgens Machado de Assis zou op de titelpagina van een boek naast de naam van de schrijver ook die van de lezer moeten staan, omdat ze het gezamenlijk tot stand brengen. Manquel roept hier de vraag op, die toekomstige onderzoekers zullen stellen: hoe reageert de lezer op zijn dagboek? Nieuwsgierig? Ontdek welke invloed het boek op uw leven heeft en hoe u het boek beïnvloedt.
Dagboek van een lezer, Alberto Manguel
