Verschillende niveaus van taboes

Taboes zijn onderwerpen waar mensen liever niet over praten of in sommige gevallen zelfs volledig ontkennen dat ze bestaan. Daarbij kennen taboes verschillende niveaus van onbespreekbaarheid. Maar ze kennen ook verschillende niveaus afhankelijk van de groep waarin ze besproken worden.

Taboes

Er zijn in deze wereld nogal wat taboes. Iedere cultuur kent zijn eigen taboes, begrippen waarover niet gesproken mag worden in het openbaar. Sommige taboes gaan zelfs zover dat ze zelfs niet gedacht mogen worden ook al doet iedereen het.

Maar eigenlijk kun je taboes op twee manieren indelen. Je hebt de indeling naar bespreekbaarheid en onbespreekbaarheid.

Maar je hebt ook de indeling naar bespreekbaar binnen een bepaalde groep en onbespreekbaar in een andere groep of in de hele maatschappij.

Een voorbeeld van bespreekbaar in een bepaalde groep is het voorbeeld van problemen met seksualiteit. Voor seksuologen is geen enkel probleem met seksualiteit onbespreekbaar. Voor sommige mensen met een specifiek probleem, bijvoorbeeld een laag libido, is seksualiteit onbespreekbaar.

Door deze vreemde tweedeling rond taboes, zijn ze vaak moeilijk bespreekbaar. De persoon die tot een bepaalde groep behoort waarin een taboe niet bestaat, snapt niet dat er sprake is van een taboe. Terwijl de persoon die een onderwerp juist een taboe vindt het afschuwelijk vindt om aangesproken te worden op het taboe onderwerp.

Wat in zekere zin nodig is bij een taboe, is dat de persoon die niet weet dat iets een taboe is hiervan op de hoogte gesteld wordt. Op die manier kan hij of zij zich namelijk voorbereiden op gesprekken met mensen die iets zien als een taboe. Zeker als je daarbij ook rekening houdt met het feit dat een taboe soms meer of minder een taboe is.

Meer of minder een taboe

We hebben het allemaal wel meegemaakt een onderwerp waar we eigenlijk niet over willen praten. Zo’n onderwerp vinden we een taboe onderwerp. Er zijn verschillende redenen te geven waarom iets een taboe is. Op individueel niveau is een reden vaak dat we ons schamen voor het onderwerp, waardoor we er niet over willen praten. Hoe het komt dat we ons schamen kan soms weer een gevolg zijn van een taboe. Zo schamen we ons om over seks te praten, omdat het een taboe is om er over te praten. Het taboe houdt zichzelf in zekere zin in stand.

Nog een reden

Een andere reden waarom we ergens niet over willen praten is omdat we er bang voor zijn. Die angst komt vaak voort uit onwetendheid over het onderwerp, waardoor we allerlei ideeën ontwikkelen over het onderwerp die ons bang maken. De onwetendheid is echter vaak een gevolg van een taboe dat op het onderwerp ligt. Zo zijn sommige mensen bang voor seks, omdat ze eigenlijk niet weten wat het is omdat het een taboe onderwerp is.

Een derde reden

Een derde reden om een onderwerp tot taboe te verklaren is dat het onderwerp gevoelig ligt bij één van de gesprekspartners. Zo was in de jaren negentig het bespreken van het mislukken van de multi-culturele samenleving binnen de politiek een taboe onderwerp. De linkse partijen wilden het mislukken niet bespreken, omdat het een schaamte onderwerp was. Zij hadden tenslotte jarenlang geroepen dat de samenleving maakbaar was maar opeens bleken er allerlei problemen te zijn met de integratie van andere culturen in de Nederlandse volgens de algemene consensus. De rechtse partij die met een linkse partij in een kabinet zat wilde de situatie echter niet op de spits drijven en lieten het onderwerp van de mislukte multi-culturele samenleving links liggen. Ook al maakten ze de situatie van de mislukte multi-culturele samenleving wel onderwerp van gesprek in het openbaar en in de media.

Een vierde reden

De reden voor de rechtse partij om het onderwerp taboe te verklaren was dus niet schaamte, maar piëteit, maar ook angst speelde natuurlijk mee. De kans bestond namelijk dat door het onderwerp te bespreken zij hun machtspositie zouden verliezen. Het was namelijk goed mogelijk dat de linkse partner in het kabinet, de regering zou laten vallen als het mislukken van de multiculturele samenleving tot een discussie punt binnen de coalitie zou worden verheven. Het was dus zelfs niet angst voor het onderwerp waardoor de rechtse partij het onderwerp in gesprekken met de linkse partner taboe verklaarde. Waarmee een vierde reden naar voren komt om iets taboe te verklaren, de angst voor de gevolgen van het bespreken van het taboe onderwerp.

Een vijfde reden

Naast de persoonlijke redenen die mensen hebben om iets taboe te verklaren is er ook een algemene reden, namelijk dat je gewoon niet mag praten over een onderwerp. Men weet dus niet waarom men niet over een onderwerp mag praten, men weet alleen maar dat het niet mag. Het lijkt wel alsof het taboe onderwerp een eigen leven leidt en zelf bepaald dat er niet over gesproken mag worden.

Wat doe je er aan?

Omdat taboes te maken hebben met aannames die mensen hebben ten aanzien van een onderwerp is het moeilijk om een taboe te doorbreken. Het taboe veroorzaakt namelijk ook een innerlijk verbod om over het onderwerp na te denken. Er is dus niet alleen een taboe op het praten over het onderwerp, maar ook op het denken over het onderwerp. Wat tot gevolg heeft dat het doorbreken van een taboe veel tijd vraagt.

Nu kun je je afvragen of het nodig is om een taboe te doorbreken, maar vaak leiden taboes tot wantoestanden. Zo is het in de medische zorg een taboe om te praten over de kwaliteiten van een collega arts. Dat dit ertoe leidt dat sommige artsen jarenlang slechte zorg leveren is niet belangrijk, zolang je als collega arts maar niet je mening hoeft te geven over die wanprestaties leverende collega.

Dus ja, er is een belangrijke reden om taboes te doorbreken, het voorkomt wanprestaties en wantoestanden die het leven van mensen kan verpesten.

Maar hoe doe je dat?

Het doorbreken van een taboe lukt echter niet als je direct het taboe bespreekt. Dat leidt tot niets anders dan weerstand. Een gevolg van het feit dat mensen niet graag toegeven dat ze fouten maken of iets verkeerd doen. Daarnaast hebben mensen vaak verklaringen voor het bestaan van taboes die in hun ogen volkomen gerechtvaardigd zijn. Je zult dus een andere benadering nodig hebben. Een mogelijke aanpak is het creëren van een morele discussie naar het model van Kohlberg, die mensen probeerde te helpen zich te ontwikkelen van een pre-conventionele houding naar een post-conventionele.

Zo’n morele discussie verloopt via het stellen van een vraag over een heel algemene situatie, naar een vraag over een heel specifieke situatie. Bijvoorbeeld:

• Welke redenen zijn er om te mogen stelen?
• Zou je mogen stelen van iemand waarvan je weet dat hij daardoor honger moet lijden.
• Zou je mogen stelen van iemand die zelf gestolen heeft.
• Wat vind je er van dat anderen van je stelen, als je zelf gestolen hebt.
• Wat vind je er van dat anderen iets van je stelen, dat je zelf gestolen hebt en waardoor je honger moet lijden?
• Zou je van iemand mogen stelen, als je weet dat hij daardoor het gevaar loopt te sterven.

Conclusies

Taboes zijn onderwerpen waar mensen liever niet over praten. Daarbij kennen taboes echter de vreemde situatie, dat de ene groep het niet erg vindt om over het onderwerp te praten, terwijl een andere groep het onderwerp onbespreekbaar vindt. Mensen hebben verschillende redenen om iets een taboe te verklaren. Maar dat betekent niet dat er niet een manier is om een taboe bespreekbaar te maken.

Afbeelding Taboo door alterna2 via Flickr; overige afbeeldingen door Normyo