De ilias en de odyssee

 

 ‘De boomgaard vloeit over

Van rood en van wit

Waar plaats was voor lover

nam bloesem bezit’.

 

Dit zijn de eerste regels van het gedicht ‘ bloei ‘van Everhardus Johannes  Potgieter (1808 –

1875). Hiermee ziet men welhaast een appelboomgaard met prachtige rijpe rode

appels. Het doet denken aan dagen waarin de volle zomer hoogtij viert. Ik roep dit beeld van

rijpheid en volheid op omdat ik wil aangeven van welk een gehalte de eerste vruchten van

de Griekse literatuur waren. Terwijl in andere landen de literatuur aanvangt met wat

stuntelige probeersels of zo men wil zure druiven, is er in de Griekse literatuur geenszins

sprake van probeersels. Er is juist sprake van twee meesterwerken, de Ilias en de Odyssee

genaamd. De eerste doet verslag van een jaar van strijd om Troje en de  andere verhaalt van

de problematische thuiskomst van de schrandere Odysseus. Er passen een aantal

opmerkingen en vragen bij deze meesterwerken der literatuur. Zo wordt er wel gesteld dat

het niet slechts literatuur is maar dit heel veel wat er verteld wordt historisch is. Zo bezien is

er dus sprake van een historisch werk in plaats van een literair. De werken zouden

geschreven zijn in de periode ergens tussen 900 v en 725 v. Chr. In die tijd was de tijd

waarover wordt verteld reeds eeuwen geleden. In hoeverre is er dus sprake van een

betrouwbaar historisch werk kunnen wij ons afvragen. Hoe was het mogelijk dat de Griekse

literatuur begint met twee meesterwerken? Wat weten we van de schrijver van deze

werken?  Niet veel.Het is immers zo dat samen met archeologische vondsten de Ilias en

Odyssee de enige bronnen over de vroege geschiedenis van de Grieken zijn.

 

 

 

Helena geroofd vanuit Sparta

 

 

De politieke en economische belangen die gepaard gingen met de komst van de

vreemdelingen in het Oostelijk Middellandse zeegebied zullen wel nooit meer duidelijk

worden. De gevoelsmotieven echter des te meer. Die komen in al hun uitbundigheid tot ons via

via de helden epen de Ilias en de Odyssee. Het verhaal begint met de twistappel, waarmee

Eris, godin van twist en na-ijver wraak probeert te nemen. Op de berg Olympus wordt de 18^e

verjaardag van Pallas Athena gevierd. Alle Olympische goden en godinnen zijn uitgenodigd

behalve Eris, de godin van ruzie en twist. Het is een spectaculair feest wat in geheel

Griekenland geluidsoverlast teweeg brengt. Deze geluidsoverlast zorgt ervoor dat Eris, die

lag te rusten, gewekt wordt. Nieuwsgierig geworden gaat zij kijken naar de reden van

dit lawaai. Verdekt opgesteld achter een gordijn ziet zij de goden en godinnen met elkaar

dansen. Woest wordt zij. Zij, Eris is toch ook een belangrijke godin. Waarom nodigt men haar

niet uit? Ze zweert wraak en gaat naar haar eigen woning. Thuisgekomen maakt zij een appel

van goud waarin ze ‘voor de mooiste graveert’. Dan gaat zij terug. Heel voorzichtig blijft zij

zich verborgen houden totdat zij achter hetzelfde gordijn, dicht bij de dansvloer is. Dan rolt

zij zachtjes de appel op de dansvloer. Eerst valt het niet op, maar dan ziet  Hera de

appel. Zij pakt hem op en is verbaasd. Zij vindt de appel bijzonder mooi. Ze

wordt nog opgewondener als zij ziet dat er een inscriptie in staat die luidt ‘ voor de mooiste’.

Het leidt volgens haar geen twijfel dat zij dat is. Het is echter bij lange na geen gelopen race.

Aphrodite meent dat zij de mooiste is, evenals haar 18 jarige dochter Pallas Athena. De

nagels worden uitgeschoven en de feestvierenden hebben de grootste moeite de dames uit

elkaar te houden. Zeus wordt geroepen. Als Zeus aankomt begint Hera onmiddellijk te

praten. Ze vertelt dat ze een appel gevonden heeft en dat deze voor de mooiste vrouw op

het feest is. “Dit kan toch niemand anders dan ik zijn” zegt ze terwijl ze Zeus doordringend

aankijkt. Aphrodite schampert en vraagt haar of ze wel verstand heeft. Hoe is het immers

mogelijk dat er ook maar één vrouw knapper dan de godin van de liefde zou zijn, een

krachtig argument. Ook Pallas Athene wrijft haar moeder fijntjes onder de neus dat zij net 18

is geworden en dat haar moeder dus niet bij haar in de schaduw kan staan.

 

 

Zeus laat prins Paris beslissen

 

 

Zeus kijkt van de één naar de ander en weet dat welke beslissing hij ook

neemt dit altijd tot ongerief en wrok moet leiden. Hij weet zich er echter

aardig uit te redden. Hij zegt era als ik moet kiezen a “als ik moet kiezen kies ik natuurlijk voor jou

Hera, maar dat zou niet eerlijk zijn tegenover de andere dames”. “Het lijkt

mij daarom het beste dat we een sterveling deze keus laten maken”.

De godinnen gaan akkoord en Zeus besluit dat de keuze wie de mooiste

vrouw zou zijn overgelaten moest worden aan een sterveling. Deze sterveling

zou prins Paris van Troje zijn. Deze prins Paris stond wijd en zijd bekend als

kenner van vrouwelijk schoon. Ook op de berg Olympus was zijn talent opgevallen.

Alle drie de godinnen hadden gepoogd Paris om te kopen, maar

Aphrodite had het meest aansprekende voorstel gedaan. Als hij op haar zou stemmen dan

kreeg de jonge Paris de mooiste vrouw van heel Griekenland tot echtgenoot. Paris kon aan

die verleiding geen weerstand bieden en zei tegen Aphrodite “U bent de mooiste.” Dan

begint het verhaal met de roof van de mooie Helena.  Helena werd algemeen als de

mooiste vrouw van de gehele Griekse wereld werd beschouwd en het was

dus naar Sparta de (woonplaats van haar) dat prins Paris vertrok.

 

Paris in Sparta

 

Te Sparta werd hij gastvrij ontvangen en maakte hij kennis met koningin Helena.

Een zelfverzekerde vrouw, maar tot haar voordeel moet gezegd worden dat

deze zelfverzekerdheid voortkwam uit onschuld. Zij kon zich niet voorstellen dat

er iemand was die onaangenaam tegen haar zou zijn. Maar toch had ze die ondeugende

glimlach. Zij deed denken aan vogel, vlug, licht en snel wendend net als haar aandacht.

Helena met haar lange wimpers en haar amandelvormige donkerbruine ogen die

glinsterden. Ogen die zij als in een pose meestal kloosterlijk neersloeg. Bij Paris vergat zij

echter dat laatste. Zij wekte al snel de indruk dat zij zeer op hem gesteld was. Waarschijnlijk

had Aphrodite hier de hand in. Ook Paris was zoals te verwachten onder de indruk van

Helena. Haar slanke en sierlijke heuplijn en haar aandachttrekkende borsten waren genoeg

om hem alle andere belangen te doen vergeten. Al snel werden er intimiteiten tussen beide

uitgewisseld, maar Helena was nog niet zo ver dat haar man ontrouw durfde te zijn. Paris

was echter een ervaren verleider en wist wel raad met aarzelende vrouwen. s’ Nachts drong

hij met behulp van één van haar bedienden haar slaapkamer binnen. Haar echtgenoot,

koning Menelaus, was zich met zijn vrienden aan het vermaken met het zingen van

schunnige liedjes en het kijken naar dansen van Syrische slavinnen. Die nacht echter waren

zijn vrouw en Paris niet langer als vrienden bij elkaar, maar als man en vrouw. Wat er in

Helena omging weten wij niet zeker, maar wat wel zeker was,  was dat zij die volgende

morgen in het geheim aan boord van het schip van prins Paris ging, dat naar Troje vertrok.