Machiavelli is een naam die wordt geassocïeerd met misdadigheid, geweld en verraad. Deze Italiaanse dichter, historicus, toneelschrijver, boer, politicus, militair deskundige en diplomaat was een zeer veelzijdige man. De Oxford English Dictionary definieert een 'machiavelliaan' als 'een intrigant, een samenzweerder zonder enige scrupules'. Wie was deze man en waarom is hij zo negatief behandeld na zijn dood?
Machiavelli's leven
Niccolò Machiavelli was op 3 mei 1569 in Florence geboren. Zijn vader kwam uit een welvarend geslacht dat al generaties lang grote stukken land in het zuiden van Florence in zijn bezit had. In Florence bloeide de humanistische cultuur op. De humanisten benadrukten meer de klassieke dan de christelijke kijk op de menselijke natuur. Zij vonden dat de mens vrij was, creatief, zichzelf bepalend en niet bezoedeld door de erfzonde van Adam. Niccolò's vader, Bernardo, liet zijn zoon kennis maken met de humanistische cultuur. Machiavelli leerde Latijn, retoriek, poëzie, geschiedenis, grammatica en moraalfilosofie. Wat tegenwoordig minder bekend is, is dat Machiavelli zich erg veel met dichten bezig hield. Gedichten uit zijn jeugd zijn opgedragen aan de heersers van Florence, de familie Medici. Net als Leonardo da Vinci was Machiavelli uitermate veelzijdig. Hij was niet alleen dichter, maar ook de politiek zat bij hem in het bloed. Veel van zijn voorouders hadden al politieke functies bekleed. In 1494 waren de heersers van Florence, de familie Medici, verdreven en was Florence een republiek geworden. Machiavelli werd toen benoemd tot tweede kanslier. In hoedanigheid als kanselier heeft Machiavelli veel diplomatieke reizen gemaakt naar koningen, vorsten en kardinalen. Machiavelli is op tweeëndertigjarige leeftijd met Mariette Corsini getrouwd. Dit was in de eerste plaats zeker geen verbintenis uit liefde. Van Machiavelli is ondermeer bekend dat hij veel naar prostituees is geweest. Tijdens zijn politieke loopbaan bleef Machiavelli gedichten schrijven. Ook schreef hij het manuscript Il Principe (de heerser). Dit manuscript is pas uitgegeven na zijn dood en heeft Machiavelli beroemd gemaakt tot in de moderne tijd. Ik zal later meer vertellen over dit belangrijke werk. Machiavelli heeft tijdens zijn leven vele tegenslagen gekend. Hij heeft zelfs in de gevangenis gezeten en is wekenlang gemarteld. Een belangrijk aspect in zijn werken was dat hij vond dat vrouwe Fortuna hem tegenwerkte. Machiavelli is overleden op 21 juni 1527. Op zijn grafschrift staat vermeld: "Tanto nomini nullum par elogium" (geen lof is toereikend voor zo een naam).
Machiavelli als dichter
Al op jonge leeftijd begon Machiavelli met gedichten te schrijven. Sommige van zijn gedichten waren opgedragen aan de heersers van Florence, de Medici. De Medici was een rijke bankiersfamilie die de macht had overgenomen in Florence. Ze waren beschermers van de kunst. Zo financieerden zij de bouw van kerken en paleizen. Lorenzo de Medici, bijgenaamd Il Magnifico (de magnifieke) begunstigde een groep humanistische geleerden, kunstenaars en filosofen. Tot deze club, waartoe ook de jonge Michelango behoorde, was ook Machiavelli toegetreden. Het is dus niet heel opzienbarend dat Machiavelli positieve gedichten schreef over de Medici. Zoals al gezegd was hij ervan overtuigd dat het geluk hem niet bepaald toelachtte. Hij beschreef in gedichten vaak zijn misnoegen over zijn leven. In een van de vele sonnetten die Machiavelli heeft geschreven staat: "Daarom, als ik soms lach of zing, doe ik dat omdat ik op geen andere wijze mijn bittere tranen de vrije loop kan laten."
Machiavelli als militair deskundige
Het zal een vreemde baan lijken voor een dichter, filosoof en politicus. Toch heeft Machiavelli zich veel met oorlog bezig gehouden. In de tijd van Machiavelli was Italië verdeeld in veel kleine staten, machtige steden en koninkrijken. Dit leidde tot veel oorlogen die werden uitgevochten door ingehuurde soldaten. Veel steden, zoals Florence, hadden geen eigen militie of leger. Machiavelli wilde daar verandering in brengen. In de lente van 1504 besprak hij het idee, om de milities nieuw leven in te blazen, met Soderini, een kardinaal. Deze moedigde het aan, maar het bestuur van de stad gaf geen steun. Ruim een jaar later, in de herfst van 1505 kreeg Machiavelli wel steun en hij begon aan zijn zware taak. Machiavelli had de ambitie om tienduizend man bijeen te brengen. Hij begon alle mannen tussen de achttien en de dertig jaar oud voor de dienst op te roepen. Deze mannen kwamen uit de heuvels en landstreken in de omgeving van Florence, meestal niet uit de stad zelf. Het waren vaak arme, woeste mensen. De burgers van Florence waren er niet al te blij mee, dat dit volk bewapend zou worden met musketten en spiesen. Om hen gerust te stellen, was de discipline streng en meedogenloos. Deserteurs konden bijvoorbeeld ter dood worden veroordeeld. Ondanks een aantal tegenslagen slaagde Machiavelli erin om genoeg soldaten te verzamelen om een parade in Florence te houden. In de zomer van het jaar 1506 had Machiavelli al honderden soldaten in zijn burgermilitie. In 1512 telde het leger meer dan 10.000 manschappen! Op 29 augustus van datzelfde jaar werd Prato, een stad nabij Florence aangevallen. Drieduizend van Machiavelli's manschappen waren daar gelegerd. De militie, waaraan Machiavelli zes jaar van zijn leven aan had gewerkt, gooide zijn wapens neer en vluchtte. Uiteindelijk bleek zijn militie een grote mislukking.
Il Principe (de vorst)
Niccolò Machiavelli is het meest beroemd geworden vanwege zijn geschrift 'Il Principe'. Hij is in augustus 1515 begonnen met dit werk te schrijven. Machiavelli was ontslagen als kanselier, had geen echt werk meer en zat veel in de kroeg of thuis. Machiavelli had nu zoveel vrije tijd dat hij veel geschiedenis ging lezen; hij las van Alexander de Grote, Julius Ceasar en voelde zich dan min of meer herboren. Het manuscript Il Principe heeft als onderwerp 'de staatskunst', zoals Machiavelli het noemde. In het manuscript behandelt Machiavelli uitgebreid en met veel kennis van zaken verscheidene duizenden jaren geschiedenis, waarbij hij de daden van heersers als Hannibal en Alexander de Grote onder de loep neemt. Il Principe bevat veel praktische adviezen. Hij geeft suggesties voor het opzetten van een burgermilitie en bespreekt hoe een vorst te werk moet gaan bij het kiezen van zijn ministers. Verder geeft Machiavelli voorbeelden waarmee hij probeert aan te tonen hoe het handhaven van deugden en normen een leider ten val kan brengen. Een beroemd hoofdstuk van Il Principe is hoofdstuk 18, getiteld 'Of machthebbers hun woord moeten houden'. Hierin stelt Machiavelli dat het voor een vorst wel aanbevelenswaardig is om zich aan zijn beloftes te houden, maar dat men niet kan ontkennen dat een aantal heersers enorme successen hebben behaald doordat ze precies het tegenovergestelde deden. Volgens Machiavelli moest een vorst niet constant barmhartig, eerlijk en genereus zijn, maar moest hij alleen die indruk wekken. In dit boek geeft Machiavelli in feite het advies dat een vorst het kwade moet doen, omdat hij er meer mee zal bereiken dan wanneer hij het goede doet.
Meningen over Machiavelli
Vooral vanwege het beroemde manuscript Il Principe heeft Machiavelli een zeer negatieve reputatie gekregen. De Engelse historicus Lord macauly schreef in 1827: "het is onmogelijk Il Principe te lezen zonder afschuw en verbazing. Zo'n vertoning van slechtheid, zo'n koude, kritische, wetenschappelijke afschuwelijkheid hoorde eerder bij een duivel dan bij een mens."
In zijn eigen tijd beschouwden mensen hem als zondig en atheïstisch. Machiavelli heeft in de loop van de geschiedenis veel kwaad over zich heen gekregen. Zo schreven sommige mensen de Bartholomeüsnacht in augustus 1572, toen duizenden Franse protestanten door katholieken werden vermoord, toe aan Machiavelli's doctrines. Bekend is ook dat veel dictators en heersers Machiavelli's werk hebben gelezen. Van Napoleon Bonaparte en Hitler is bekend dat ze beiden Il Principe in bezit hadden. Er zijn echter ook mensen die zich positief over Machiavelli en Il Principe hebben uitgelaten. In het boek "Machiavelli anticristo", uit 1954, wordt gesteld dat religieuze en politieke vooroordelen, in combinatie met pure onwetendheid, ervoor hebben gezorgd dat Machiavelli de meest verkeerd begrepen denker in de geschiedenis is. Machiavelli is ook wel geprezen als een man van inzicht, pleitbezorger van de republikeinse gedachte en de vrijheid en de stichter van de nieuwe 'wetenschap der politiek'.
Boek: Machiavelli
Auteur: Ross King
