Juridisch in het kort: noodweer

Noodweer staat in de volksmond beter bekend als zelfverdediging. Maar hoe ver mag je nu gaan met zelfverdediging? Wat mag je verdedigen? Mag je een dief neerschieten? In dit artikel leert u de belangrijkste criteria van noodweer.

Noodweer

Noodweer staat beschreven in artikel 41 van het Wetboek van Strafrecht: "Niet strafbaar is hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding."

Allereerst, wat kan men in het dagelijks leven met noodweer?
Stelt u bijvoorbeeld een beroving op straat voor. U voelt dat een persoon uw tas pakt. U draait zich om en slaat de persoon in het gezicht die daardoor een verwonding oploopt. Deze persoon doet aangifte van mishandeling. U kunt zich dan verweren met noodweer, zodat u niet veroordeeld kan worden voor mishandeling. Dat zou immers niet rechtvaardig zijn? Noodweer kan in het dagelijks leven een grote rol spelen en er wordt ook vaak een beroep op gedaan in de rechtszaal.

Nu zal artikel 41 stapsgewijs uitgelegd worden. Hieruit zal duidelijk worden wat de wetgever precies onder noodweer verstaat en in welke omstandigheden iemand er een beroep op kan doen in de rechtszaal.

Ogenblikkelijke aanranding

Allereerst moet er sprake zijn van een ogenblikkelijke aanranding. Aanranding moet u breed zien, dat is niet seksueel misbruik of iets dergelijks, maar een aanval. Ogenblikkelijk ziet er op toe dat de aanranding op dat moment moet gebeuren. Wanneer iemand u slaat en een kwartier later zie je die persoon weer en gaat u slaan, dan is er geen sprake van ogenblikkelijkheid. In zo'n situatie kunt u dus geen beroep doen op noodweer. Ook als er alleen een dreiging is van een aanranding, is nog niet genoeg voor het onderdeel ogenblikkelijke aanranding. Puur uit vrees dat u wordt aangerand/aangevallen, is nog geen reden om bijvoorbeeld de eerste klap uit te delen.

Van eigen of eens anders lijf, eer of goed

Wat moet er worden aangerand/aangevallen? Een lijf, waarbij het niet uitmaakt of dat van uzelf is, of van een toevallige voorbijganger die u te hulp schiet. Met eer wordt bedoeld seksuele eer, dus u mag zich (logischerwijze) verdedigen tegen een seksuele aanranding/verkrachting. Met eer wordt niet de goede naam van een persoon bedoeld. U kunt dus niet een persoon die u uitscheldt of belachelijk maakt gaan slaan en u dan succesvol beroepen op noodweer. Met goederen worden vatbare objecten zoals je fiets, je auto of je mobiel bedoeld.

Wederrechtelijk

Wederrechtelijk betekent in feite 'tegen het recht' in. Er moet dus sprake zijn van een aanranding, waarbij de aanrander niet in zijn recht staat. Dit is een zeer belangrijk onderdeel, want stelt u de situatie voor met een deurwaarder. U heeft bijvoorbeeld een rekening niet betaald en de deurwaarder komt langs. Wellicht neemt hij uw televisie mee, wat in feite een aanranding is op een goed van u. Toch mag u hem niet slaan en dan een beroep doen op noodweer. De deurwaarder heeft immers het recht aan zijn kant, oftewel er is geen sprake van een wederrechtelijke aanranding. Een persoon die uw goederen probeert te stelen of u aanvalt, heeft uiteraard geen recht om dat te doen.

Noodzakelijke verdediging

Onder noodzakelijke verdediging wordt verstaan, dat de aangerande persoon zich niet 'eenvoudig kan onttrekken' aan de aanranding. Wanneer u voor uw huis staat en een persoon randt u (op wat voor manier dan ook) aan, dan hoeft u zich niet noodzakelijkerwijze te verdedigen. U kan in deze situatie er gemakkelijk voor kiezen om snel naar binnen te lopen en de deur dicht te doen. Dan zou u nog altijd aangifte kunnen doen, dus verdediging is niet noodzakelijk. Een ander geval is het als u ingeklemd wordt en met de rug naar een muur staat. In dat geval kan u niet uzelf gemakkelijk onttrekken aan de aanranding en dan is verdediging wel noodzakelijk.

Als aan al deze vier voorwaarden is voldaan, is er sprake van een noodweersituatie. Dit betekent niet dat een beroep op noodweer altijd lukt als aan deze voorwaarden is voldaan. Nadat er is vastgesteld dat er sprake is van een noodweersituatie, zijn er nog 2 criteria waaraan voldaan moet worden. Deze twee criteria staan niet in de wettekst, zoals u hierboven kunt zien. Deze twee onderdelen zijn ontwikkeld in de rechtspraak, maar daar wordt in Nederland veel gezag aan gehecht. Dit betekent dat ook aan de volgende twee criteria, proportionaliteit en subsidiariteit, moet worden voldaan. Is dat niet het geval, dan kan men zich niet (met succes) beroepen op noodweer.

Proportionaliteit

Het criteria van proportionaliteit, houdt in dat het verdedigde belang moet opwegen tegen het geschade belang. Een klassiek voorbeeld: stel er wordt een appel uit uw boomgaard gestolen. U mag dan absoluut niet met een geweer op de kwajongens schieten die dat doen. Uiteraard wordt er een goed van u aangerand, maar dat weegt niet op tegen het leven van dat jongetje. Het is niet proportioneel om iemands leven te kunnen beroven, alleen om een appeltje te verdedigen. Wanneer het gaat om lijf tegen lijf, dus u wordt aangevallen en u slaat terug, dan geldt uw eigen lijf eerst. Dan is het wel proportioneel want dan zijn de belangen in principe gelijk, maar uw eigen lijf gaat voor.

Subsidiariteit

Het criteria van subsidiariteit, houdt in dat u moet proberen de minst zwaarwegende weg te kiezen van verdediging. Stel u kunt vluchten, dan moet u vluchten en niet terug gaan vechten (dit komt in feite ook al aan de orde bij het vierde criterium, de noodzakelijke verdediging). Stel u wordt aangevallen met de blote vuist, dan mag u niet met een pistool gaan schieten. U had ook een mes kunnen pakken of iets anders dat minder snel zwaarwegende gevolgen zal hebben.

Voldaan aan noodweer

Als aan deze twee voorwaarden is voldaan, dan kan men zich in de rechtszaal succesvol beroepen op noodweer.
Het hangt af van welk delict iemand wordt vervolgd, wat de uitspraak van de rechter zal zijn. Bij sommige delicten zal er worden vrijgesproken omdat noodweer er voor zorgt dat waarvoor wordt vervolgd niet kan worden bewezen. Bij andere delicten kan wel worden bewezen dat er een strafbaar feit is gepleegd, maar zorgt noodweer ervoor dat de dader toch niet strafbaar is. In dat laatste geval volgt er ontslag van alle rechtsvervolging. Dit zal voor de verdachte weinig uitmaken, aangezien bij beide uitspraken u niet veroordeeld wordt en dus vrijuit gaat.

Verklarende woordenlijst

• noodweer: (zelf)verdediging
• wederrechtelijk: tegen het recht in
• aanranding: aanval
• proportionaliteit: afweging van belangen (welk belang weegt het zwaarst?)
  
• subsidiariteit: is er een minder zwaar verdedigingsmiddel?
  

http://www.wetboek-online.nl/wet/Sr/41.html