Vragen van kinderen over de dood

Kinderen stellen elke dag honderden vragen. De meeste vragen zijn redelijk makkelijk en kort te beantwoorden. Er komen echter ook vragen die aandacht en tijd verdienen omdat het vragen zijn over complexe onderwerpen, die zelfs voor volwassenen niet met een eenduidig antwoord op te lossen zijn. Toch is het voor kinderen heel belangrijk dat juist deze vragen serieus een eerlijk behandeld worden. De dood is een voorbeeld van een van die onderwerpen die ontzettend lastige vragen oplevert.

Kinderen worden zich met de dag bewuster van de wereld om hen heen. Soms komen er echter vragen bij uw kind op die niet alleen voor uw kind moeilijk te bevatten zijn, maar ook voor u als ouder bijna onmogelijk om goed te beantwoorden zijn. Elke ouder krijgt op een dag vragen over de dood. Wat is dood? Waar gaan mensen/dieren heen als ze dood zijn? Hoe kan je zulke vragen goed en duidelijk beantwoorden?

Algemene tips

• Neem de vragen van uw kind serieus en beantwoord deze op het moment dat uw kind ermee komt met aandacht. Dit zal uw kind het gevoel geven dat hij/zij belangrijk is en gewaardeerd wordt. Dit is zeker belangrijk met vragen over onderwerpen die zo moeilijk zijn als 'de dood'.
• Neem de tijd om de vragen te beantwoorden. Als uw kind op een ongelegen moment komt met een dergelijke vraag, beloof dan op een later, beter tijdstip terug te komen op zijn/haar vraag  Het is van belang dat u daadwerkelijk zelf het onderwerp weer aansnijdt. 
• Kinderen kunnen vaak slechts kort hun aandacht vasthouden. Beantwoord daarom alleen dat wat uw kind vraagt. U hoeft niet op elk onderwerp volledig de diepte in te gaan. Geef uw kind de juiste hoeveelheid informatie, zodat hij/zij dit verwerken kan. 
• Vaak stellen kinderen dezelfde of vergelijkbare vragen meerdere keren achter elkaar. Wees bereid uw antwoorden te herhalen en waar nodig iets uit te breiden. Kinderen herhalen hun vragen om de vergaarde informatie te verwerken en te testen of deze feiten nog steeds kloppen. 

Bereid uw kind een beetje voor

U maakt het uzelf makkelijker als u uw kind al op het fenomeen 'dood' voorbereidt voordat hij/zij geconfronteerd wordt met de dood van iemand in de naaste omgeving. Dit kunt u op bijna 'speelse wijze' doen. Bespreek 'dood' met uw kind als u een wandeling maakt en een dood diertje tegen komt, een vogel, een torretje. Leg uit dat alles wat leeft op een gegeven moment dood gaat. Kinderen zullen dit feit redelijk makkelijk accepteren, aangezien ze het zien zonder dat ze er te emotioneel bij betrokken zijn. Uw kind zal met vragen komen die u kort en feitelijk kunt beantwoorden.

Deze vorm van voorbereiding geeft u de kans om het moment te kiezen waarop u er over wilt beginnen en wilt praten. Omdat u het moment kiest kunt u met aandacht op de vragen van uw kind antwoorden en zoveel tijd nemen als nodig is. U geeft uzelf de mogelijkheid om vragen te beantwoorden die anders mogelijk op een zeer ongelegen en emotioneel moment komen, wanneer u er niet de moed, energie of aandacht voor heeft. 

U zult bemerken dat de feiten die u in uw antwoorden verwerkt, meerdere malen herhaald moeten worden. U kunt de volgende feiten in uw antwoorden gebruiken:

• alles wat leeft gaat op een dag dood
• de levens van dieren, planten en mensen zijn niet even lang
• dat wat dood gaat komt niet terug (in dezelfde vorm – afhankelijk van wat u gelooft)
• dode dingen worden weer opgenomen in de natuur door ontbinding 

Boeken en televisie

Er zijn een heleboel kinderboeken die op dit thema ingaan. Het kan helemaal geen kwaad om op zoek te gaan naar een boek dat bij u en uw overtuiging past dat op kinder-niveau dit thema uitlegt. Het is een goed idee om verhalen te lezen met uw kind waar de dood en doodgaan in voorkomt. Voorlezen is intiem, geeft kinderen een gevoel van veiligheid en geborgenheid en maakt het thema makkelijker bespreekbaar. 

Aangezien u het moment bepaald waarop u dit boek erbij pakt, kunt u zich redelijk goed voorbereiden op de vragen die uw kind kan gaan stellen. U kunt de tijd nemen en het onderwerp met volle aandacht bespreken. Als u zich met uw kind verdiept in 'de dood' kunt u een heleboel vragen al oplossen op een moment dat u daar nuchter over kunt praten en niet zelf emotioneel en verdrietig bent.

Probeer uw kind duidelijk te maken dat tekenfilms niet de werkelijkheid vertegenwoordigen. Hoewel het voor ons duidelijk is dat het onmogelijk is, kunnen tekenfilms een beeld scheppen. Een verkeerd beeld waarbij de dood omkeerbaar is, tijdelijk is of dat alleen slechterikken dood gaan. Bespreek met uw kind dat dit fictie is en leg uit hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Dit doet u niet om het plezier in de tekenfilms weg te nemen of om uw kind onplezierige gedachten aan te praten. Dit doet u om ze voor te bereiden op het overlijden van een geliefd persoon.

En dan overlijdt een naaste…

Uw kind zal met vele vragen komen als er in uw omgeving iemand overlijdt. Het is ontzettend moeilijk om antwoorden te geven op deze vragen en ze zo te formuleren dat ze uw kind helpen met het verdriet en met het onbegrip. Het is belangrijk om eerlijk te zijn tegen uw kind. Liegen over een thema dat zo echt en zo belangrijk is in eenieders leven werkt voor zowel u als voor uw kind averechts. U kunt uw kind niet beschermen tegen deze moeilijke en vaak pijnlijke waarheden.

Sommige formuleringen kunnen erg verwarrend zijn voor een kind. Als u vertelt dat 'oma voor altijd slaapt' kunnen sommige kinderen bang worden om naar bed te moeten gaan en in slaap te vallen. 'Oma is op een lange reis' geeft uw kind de indruk dat iemand die overlijdt terug kan keren. 'Oma is van ons weg gegaan' daarentegen kan een beeld oproepen dat het iets was wat oma wilde of dat oma weg wilde bij u en uw kind. Probeer daarom uw antwoorden feitelijk te formuleren en er niet teveel omheen te draaien.

Veel kinderen zullen het zo moeilijk te begrijpen vinden dat iemand er nooit meer is dat ze dit feit in eerste instantie ontkennen. Kinderen hebben op jonge leeftijd nog geen begrip van tijd en dus zal de mededeling dat iemand 'nooit meer terug komt' of 'voor altijd weg is' weinig indruk maken. Zorg er dus voor dat u deze begrippen keer op keer herhaalt, zodat uw kind deze kan leren begrijpen en zich bewust kan worden dat iemand die overlijdt ook werkelijk niet terugkomen kan.

Het is normaal als uw kind boos wordt om de situatie. Leg uit dat dit ok is, maar dat dit de situatie niet zal veranderen. Vaak hebben kinderen het gevoel dat ze verantwoordelijk zijn voor het overlijden en voelen ze zich schuldig. Let op vragen waaruit schuldgevoel kan blijken, zoals of dit overlijden te maken heeft met een onaardige opmerking of slecht luisteren etc. Het is noodzakelijk dat u uw kind gerust stelt!

Het is heel goed mogelijk dat uw kind angstig wordt nadat er iemand is overleden. Als oma kan overlijden dan kan uw kind ook dood gaan, of u als ouder kan plotseling wegvallen en nooit meer terug komen. Ook hierbij geldt: praat er eerlijk over met uw kind en herhaal uw antwoorden keer op keer, serieus en met aandacht. Deze gedachten kunnen lang aanhouden en grote invloed hebben op uw kind. Maar met aandacht en liefde zal hij/zij het zelfvertrouwen terug weten te winnen.

Laat uw kind met u meehuilen. Praat en luister. Verzeker uw kind dat het ok is om verdrietig te zijn en te huilen. Het is goed om samen de fijne dingen te herinneren en zowel het verdriet als de liefde die er was te delen.