“Breng twee Christenen bij elkaar en je hebt een kerk, breng drie Christenen bij elkaar en je hebt een kerkscheuring.” Wat een groeien naar religieuze eenheid betreft, zullen de meeste mensen het wel eens zijn dat minder verschillende Christelijke kerken een eensgezinder beeld overbrengt. Een fusie zou de Christelijke eenheid naar de wereld toe bevorderen. Het zou wellicht een goede stap in de richting zijn om van het stigma, zoals hierboven verwoord, af te komen. Is een fusie mogelijk? Wat zijn de bezwaren daartegen en wat is nu eigenlijk het verschil tussen deze twee kerken?
Is een fusie mogelijk?
Is een fusie mogelijk? Er zijn wezenlijke verschillen tussen het katholicisme en het protestantisme. Veel van deze verschillen zijn uiterlijk en wellicht triviaal, maar in de geloofsleer zelf zitten ook belangrijke verschillen. Een aantal geloofsovertuigingen van de Rooms-katholieke Kerk gaan zo diep in tegen de kern van het protestantisme, dat een fusie zeker niet gemakkelijk zal kunnen zijn. Het is niet voor niets tot een scheuring gekomen in de 16e eeuw, ondanks dat dat niet de bedoeling van Luther is geweest. De verschillen waardoor de reformatie in gang is gezet, zijn thans echter niet meer even diepgaand als in de zestiende eeuw toen de afscheiding van de Rooms-katholieke Kerk begon. In latere concilies en verklaringen heeft de Rooms-katholieke Kerk veelal een genuanceerder standpunt ingenomen. Toch zijn niet alle verschillen opgeheven en bestaat er nog steeds een kloof die overbrugd zal moeten worden, voordat het mogelijk wordt om van een eventuele fusie te kunnen spreken.
Leer van de zaligheid
Allereerst het verschil met betrekking tot de vraag hoe men zalig wordt. Protestanten geloven dat dit alleen mogelijk is door genade, sola gratia. Katholieken echter, kennen, naast de genade, een belangrijke plek toe aan verdiensten en goede werken. In wezen komt het er op neer dat Katholieken de kruisdood van Jezus Christus en de genade van God niet als afdoende zien voor de rechtvaardiging van de zondaar. “Hoewel protestanten het belang van goede daden erkennen, geloven zij dat deze het resultaat of ‘de vrucht’ van de verlossing zijn, maar nooit een weg naar de verlossing.” “God verlost ons niet vanwege onze rechtvaardige daden, maar uit barmhartigheid. Hij heeft ons gered door het bad van de wedergeboorte en de vernieuwende kracht van de heilige Geest, die hij door Jezus Christus, onze redder, rijkelijk over ons heeft uitgegoten. Zo zijn wij door zijn genade als rechtvaardigen aangenomen en krijgen we deel aan het eeuwige leven waarop we hopen.”
“De rechtvaardige zal leven door geloof” is het standpunt van de Protestantse kerk.
Om een vollediger en daarmee genuanceerder beeld te geven, moet hier worden verwezen naar de ‘Gemeenschappelijke verklaring over de rechtvaardigingsleer door de Rooms-katholieke Kerk en de Lutherse Wereld Federatie’. In punt 15 van deze verklaring staat: “Gemeenschappelijk belijden wij: alleen uit genade in het geloof in de heilsdaad van Christus, niet op grond van enige verdienste van onze kant worden wij door God aangenomen en ontvangen wij de Heilige Geest, die onze harten vernieuwt en ons in staat stelt en oproept tot goede werken.” Dankzij deze verklaring van de Rooms-katholieke Kerk is dit verschil van minder belang geworden en wellicht opgeheven.
Leer met betrekking tot de autoriteit van de kerk
Katholieken zien de bisschop van Rome als de plaatsvervanger van Jezus op aarde. De paus is onfeilbaar en zijn leerstellingen worden als bindend voor de gemeenschap beschouwd. Protestanten erkennen daarentegen dat geen mens anders dan Jezus onfeilbaar is. Het katholicisme onderwijst dat alleen de Rooms-katholieke Kerk de bijbel correct kan interpreteren. Protestanten daarentegen geloven dat de Heilige Geest is gezonden om in de harten van gelovigen te komen, waardoor iedereen in staat is om de bijbelse boodschap te kunnen begrijpen. Hier moet een verwijzing worden gemaakt naar het Tweede Vaticiaanse Concilie (bekend als Vaticanum II). In deze kerkvergadering is getracht om het Rooms-Katholieke geloof en de Kerk te moderniseren. Een belangrijke alinea uit dit concilie verhaalt: “De taak echter om het geschreven of overgeleverde woord van God op authentieke wijze te verklaren, is alleen aan het levende leraarsambt van de Kerk toevertrouwd, dat zijn gezag uitoefent in de naam van Jezus Christus. Dit leraarsambt staat niet boven het woord van God, maar dient het. Want het leert enkel, wat overgeleverd is, door dit, krachtens goddelijke opdracht en onder bijstand van de Heilige Geest, vroom te aanhoren, heilig te bewaren en trouw uiteen te zetten en uit deze ene geloofsschat alles te putten wat het voorhoudt als door God geopenbaard te geloven.” Hieruit kunnen we dus opmaken dat er wellicht meer toenadering tussen het protestantisme en de Rooms-katholieke Kerk bestaat wat betreft de uitleg en autoriteit van de kerk met betrekking tot de bijbel.
Transubstantiatieleer
Deze leer wordt geleerd door de Rooms-katholieke Kerk, maar over het algemeen niet onderschreven door de protestanten. De Rooms-katholieke Kerk gelooft en belijdt dat Christus werkelijk aanwezig is in het brood en de wijn. Dit wordt gebaseerd op een feitelijke, letterlijke uitleg van de bijbel, waarin Jezus Christus bij het laatste avondmaal de woorden spreekt: “Dit is mijn lichaam dat voor jullie gegeven wordt. Deze beker, die voor jullie wordt uitgegoten, is het nieuwe verbond dat door mijn bloed gesloten wordt”. Hoe de protestante kerk hierover denkt is duidelijk vervat in vraag en antwoord 78 van de Heidelbergse catechismus: “Wordt dan uit brood en wijn het wezenlijk lichaam en bloed van Christus? Neen; maar gelijk het water in den Doop niet in het bloed van Christus veranderd wordt, noch de afwassing der zonden zelf is, alzo wordt ook het brood in het Avondmaal niet het lichaam van Christus zelf, hoewel het naar den aard en de eigenschap der Sacramenten het lichaam van Christus Jezus genaamd wordt.”
Recente uitspraken over een fusie
Bij beide kampen bestaat er een roep tot oecumene, het creëren van religieuze eenheid. Nu secularisme en individualisme hoogtij vieren, staat een gezamenlijk front sterker. Een erg positief geluid liet Ds. Arjan Plaisier (scriba van de Protestantse Kerk in Nederland) horen op 11 juni 2012. Hij zegt: "Protestanten en katholieken horen bij elkaar. We zijn kerk in Christus' naam en die kerk is niet gedeeld. We zijn in zijn naam gedoopt en in zijn naam delen we brood en wijn. Dat moeten we toch eigenlijk met elkaar kunnen." Paus Benedictus XIV riep vorig jaar nog echter op tot bezonnenheid bij oecumene. De kerkleider wees erop dat het herstellen van de eenheid, voor alle christenen een plicht en een verantwoordelijkheid inhoudt. Hoewel hij bij dit proces wees op de noodzakelijkheid van geduldm waarschuwde hij voor een te grote passiviteit. De weg van christelijke eenheid is een (…) lange en vaak bochtige weg, aldus Benedictus.
Conclusie
Met voorgaande bezwaren is het duidelijk welke bezwaren er onder andere (kunnen) zijn tegen een fusie tussen de Protestantse kerk en de Rooms-katholieke Kerk. Het is (veel) te radicaal om te zeggen ‘beide kerken geloven in dezelfde God, en daar houdt het mee op’. Zeker de laatste eeuw heeft de Rooms-katholieke kerk door middel van concilies en verklaringen haar toenadering gezocht. Wellicht is het daarom ook beter om niet de verschillen aan te wijzen, maar te benadrukken wat de Rooms-katholieke kerk met de Protestantse kerk gemeen heeft.
Titus 3: 5-8
Lucas 22: 18-20
