Zo’n zestig procent van het Nederlandse bedrijfsleven bestaat uit familiebedrijven. Zij vormen een belangrijke pijler van de economie. Veel familiebedrijven krijgen te maken met overdracht van de onderneming. Een lastig vraagstuk, waar veel ondernemers het hoofd over breken. Over problemen en oplossingen die vroeg of laat komen kijken bij de opvolging binnen elk familiebedrijf.
Problematiek Bedrijfsoverdracht
Hoe vertelt een vader zijn zoon dat hij niet capabel genoeg is om het bedrijf over te nemen? Het is een van de moeilijke kwesties die kunnen spelen bij de opvolging binnen familiebedrijven. Al blijft het bedrijf binnen de familie, overdragen doet een ondernemer niet zomaar. Ook overdracht aan een buitenstaander gaat niet altijd zonder slag of stoot. Aan het opvolgingsproces gaat een lange tijd van voorbereiding vooraf. Emoties lopen daarbij als rode draad door dat proces heen. Bij overdracht binnen familiebedrijven is vaak een golfbeweging te zien. Door de generatie babyboomers van na de oorlog is dit onderwerp vrij actueel de laatste jaren.
Bedreiging voortbestaan
De opvolgingsproblematiek kan het voortbestaan van een bedrijf bedreigen. Uit onderzoek van de Europese Unie blijkt dat dertig procent van de mkb-familiebedrijven wordt bedreigd als problemen rond opvolging niet tijdig worden onderkend en opgelost. De Nederlandse economie is daarom gebaat bij goede opvolging. Familiebedrijven vormen een stabiele basis voor de economie. In Nederland zijn er ruim 180.000 familiebedrijven die verantwoordelijk zijn voor de helft van ons bruto nationaal product. Minstens zo belangrijk is volgens deskundigen de sociaal-maatschappelijke functie van familiebedrijven. De verbondenheid met de werknemers en de vestigingsplaats is vaak enorm. Vanwege die verbondenheid sponsoren of financieren ze veel lokale projecten en evenementen. Deze maatschappelijke functie hoeft niet per se te vervallen bij overname door een buitenstaander. De binding met de regio staat niet op het spel omdat het personeel uit de regio komt. Als de opvolger slim is, speelt hij daar juist op in.
Angst
Continuïteit van het bedrijf en harmonie binnen de familie zijn zeer nauw met elkaar verweven. Het opvolgingsvraagstuk komt daardoor moeilijk en laat ter sprake. Vaak heeft dit te maken met angst bij zowel de overdrager als de opvolger. Een eigenaar brengt de opvolging niet ter sprake omdat daarmee het naderende afscheid van een levenswerk en de voortschrijdende ouderdom onder ogen worden gezien. Daarentegen durft de opvolger zijn ouders niet teleur te stellen en te zeggen dat hij misschien wel iets heel anders wil of het nog niet weet. Op het moment dat de waarheid naar boven komt, is het te laat voor de meest optimale oplossingen. Het is vooral een psychologisch proces. Dit maakt de opvolging binnen de familie vaak nog complexer dan wanneer de opvolger een buitenstaander is. Bijkomend probleem is de omvang van de groep kinderen die de zaak van hun ouders wil overnemen. Die is tegenwoordig kleiner. Eventuele opvolgers hebben bovendien meer alternatieven. Het is niet meer vanzelfsprekend dat een zoon of dochter de vader opvolgt, vooral omdat de kinderen steeds vaker hoger opgeleid zijn. Ze krijgen de kans andere interesses te ontwikkelen of om bij grote bedrijven aan de slag te gaan. Daarbij is de salariëring bij familiebedrijven veelal lager dan bij grote bedrijven, wat de keuze voor opvolging binnen het eigen bedrijf ook niet stimuleert.
Complex
Bedrijfsopvolging is een complex probleem. Daarom zijn er specialisten (bijvoorbeeld de Kamer van Koophandel) die ondernemers kunnen adviseren en begeleiden bij het overnametraject. Naast de emotionele aspecten zijn er ook knelpunten en valkuilen op fiscaal, juridisch en financieel gebied. Op die gebieden dienen op het juiste moment onder andere de accountant en fiscalist van het bedrijf in het proces te worden betrokken. Toch hebben veel ondernemers angst om een buitenstaander in te schakelen. Ze zijn bang dat gevoelige zaken op straat komen te liggen. Maar omdat ze onderdeel van het vraagstuk vormen, komen ze er alleen niet uit. Hulp van een buitenstaander is dan noodzakelijk. Er zijn tal van constructies, waar het merendeel van de familiebedrijven vaak niet aan denkt.
Fiscaal voordeel
De keuze van de constructie is ook uit financieel oogpunt belangrijk. Dit is van belang omdat het fiscaal voordeel kan opleveren. De constructie hangt in grote mate af van de rechtsvorm. Verder krijgen ondernemers te maken met zaken als de pensioensvoorziening. Stuk voor stuk ingewikkelde onderwerpen, waar ze zich goed over moeten laten informeren. De Kamer van Koophandel heeft een voorlichtingsfunctie op dit gebied. Een ondernemer die erover denkt zijn zaak over te dragen moet ruim van tevoren met de voorbereidingen beginnen. Ze denken er vaak te makkelijk over, terwijl de Kamer van Koophandel een minimale voorbereidingstijd van vijf tot tien jaar adviseert als er nog helemaal niets geregeld is. Er kan niet vroeg genoeg begonnen worden met de voorbereiding, want de overdrachtsnoodzaak kan zich ook onverwachts voordoen, bijvoorbeeld bij arbeidsongeschiktheid of onverwacht overlijden. De voorbereiding begint in feite al als de kinderen naar school gaan. Het is handig te weten of ze er iets voor voelen het bedrijf over te nemen, zonder druk op ze te leggen. Je kunt dan enthousiasmerend en opleidingsgericht bezig zijn en de kans op verrassingen verkleinen. Bij een opvolgingsproces is het vooral zaak dat de eigenaar en zijn opvolger(s) steeds weer goede afspraken maken. De partijen kunnen die afspraken naar eigen wensen invullen. Als ze maar op papier worden gezet. De garantie dat er geen problemen komen, is er natuurlijk nooit, maar bepaalde risico’s kunnen wel worden uitgesloten.
