Sinds de spectaculaire film Gladiator uit 2000 met Russell Crowe als hoofdrolspeler, is de aandacht voor het oude Rome en de gladiatorenshows weer opgelaaid. Deze film laat op een prachtige manier zien hoe gewelddadig de Romeinse samenleving was, hoe wreed de keizers konden zijn en hoe dapper de gladiatoren. Wat voor typen gladiator waren er, hoe vochten ze en wat was hun wapenuitrusting?
Historie
De eerste keer dat er gesproken wordt over gladiatorengevechten in Rome is in de context van het jaar 265 v. Chr., het beginjaar van de Eerste Punische Oorlog. Bijna vijftig jaar later worden op het Forum Romanum, het centrum van de politieke macht van Rome, in drie dagen tientallen gladiatoren ingezet. De daaropvolgende jaren loopt dat aantal flink op. Het aantal ingezette gladiatoren per show begon in de honderden te lopen. De gladiatorengevechten zijn waarschijnlijk ontstaan uit lijkspelen ter ere van vooraanstaande doden. De Romeinse elite werd steeds rijker en de aristocratie zag in de lijkspelen nu vooral een middel om hun aanzien te vergroten. Pas in 42 v. Chr. werden gladiatorenshows georganiseerd en gesponsord vanuit de politiek, in plaats van door individuen en families. Hierdoor kwam er nog meer geld voor de gladiatorenshows beschikbaar, wat tot gevolg had dat het programma omvangrijker en gevarieerder werd. Steeds meer exotische wilde dieren werden uit Afrika en andere gebieden getransporteerd richting Rome. Het woord gladiator betekent 'zwaardvechter'.
Gladiatoren
Gladiatoren waren eerst alleen krijgsgevangenen, zware misdadigers of slaven. Vanaf de eerste eeuw v.Chr. konden ook vrijgeborenen (burgers) gladiator worden. Ook mannen uit de senatorenstand namen vanaf de eerste eeuw v.Chr. af en toe deel aan gladiatorengevechten. In het jaar 11 na Chr. gaf Augustus ridders toestemming om in de arena te vechten. Tiberius probeerde in het jaar 15 na Chr. een einde aan deze praktijk te maken door een verbod in te stellen. Latere keizers namen zelfs af en toe zelf deel aan de gevechten.
Typen gladiatoren
De meeste gladiatoren bleven hun leven lang gespecialiseerd in hetzelfde wapen. Het gevolg van die ver doorgevoerde specialisatie was dat de gevechten een hoog niveau bereikten. De organisatoren konden steeds andere categorieën tegen elkaar zetten, variërend van gladiatoren wier bewapening (nagenoeg) identiek was tot strijders die in niets op elkaar leken.
Thraeces
De thraeces waren herkenbaar aan hun betrekkelijk kleine kromme zwaard, dat veel weg had van een dolk, en hun kleine schild. Omdat zij met schild alleen hun borst en buik konden beschermen, waren hun benen afgedekt door hoge beenplaten. De thraex werd vaak ingezet tegen de murmillo.
Murmillo
De murmillo droeg een langwerpig schild, dat veel groter was dan dat van de thraex en hanteerde een gladius (zwaard) van veertig tot vijftig centimeter. Vanwege de lengte van zijn schild kon hij volstaan met het dragen van beenplaten tot ongeveer tien centimeter onder de knie. Kenmerkend voor de murmillo was een helm met een hoge kam en een door vooruitstekende randen ingeperkt gezichtsveld.
Retiarius
Deze gladiator droeg geen helm, geen schild en geen beenplaten en had beschermwindsels om zijn linker- in plaats van om zijn rechterarm. Over zijn linkerschouder had hij een bronzen beschermingsplaat die tot over de elleboog reikte. Zijn belangrijkste wapen was een rond wijdmazig werpnet met een diameter van ongeveer drie meter, in zijn andere hand droeg hij een drietand.
Einde gladiatorenshows
In de eerste drie eeuwen van onze jaartelling waren gladiatorenshows niet weg te denken uit Rome. Gladiatorengevechten spraken tot de verbeelding omdat ze de grandeur van het grote Rome symboliseerden en traditionele Romeinse deugden als dapperheid, moed en kracht tot uitdrukking brachten. Toch waren er ook critici, waaronder Cicero en Seneca. Gladiatorenshows waren echter ook ontzettend duur en overheden moesten uitzien naar goedkopere middelen van vermaak. Verder liepen de shows terug vanwege de opkomst en doorbraak van het christendom. De christelijke ideologen hadden voor gladiatorenshows geen enkel begrip. Waarschijnlijk zijn de gladiatorenshows nooit officieel afgeschaft, maar zijn ze een langzame dood gestorven. Wanneer het laatste gevecht heeft plaatsgevonden is niet heel precies te zeggen. Nog in 536 na Chr. organiseerde keizer Justinianus een grootste jachtshow, maar daar hebben geen gladiatoren tegen elkaar gevochten. Waarschijnlijk zijn ergens in de vijfde eeuw na Chr. de gladiatorenshows opgehouden te bestaan.
Meijer, Fik, Gladiatoren, Amsterdam, Athenaeum, 2003.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Gladiator
