Dagelijks hoort u ze, danwel gebruikt u ze: spreekwoorden. Veel spreekwoorden zijn al honderden jaren oud, maar waar komen ze nou eigenlijk vandaan? Wie gebruikte ze in welke situatie en waarom? In deze tekst ziet u een aantal spreekwoorden met de herkomst ervan.
"Op zijn elf- en dertigst"
Dit spreekwoord heeft u vast wel eens gehoord. Het wordt gebruikt in de situatie dat er iets (te) langzaam gaat en men het liever sneller zou zien. Dit spreekwoord komt waarschijnlijk uit de zeventiende eeuw. In de Staten-Generaal van Nederland had de provincie Friesland afgevaardigden voor de elf steden (denk aan de elfstedentocht) en de dertig 'grietenijen' (gemeenten).
Wanneer er zaken besloten moesten worden, moesten alle afgevaardigen terug naar hun stad of gemeente. Daar brachten ze hun meesters op de hoogte, kregen nieuwe opdrachten mee en gingen weer terug. Dit was een uiterst langzaam proces, zeker als er over zaken met unanimiteit moest worden besloten. Vandaar de uitdrukking: 'op zijn elf- en dertigst'
"De teerling is geworpen"
Dit spreekwoord gaat duizenden jaren terug, zelfs nog voor Christus. Julius Ceasar had met zijn legioenen Gallië (thans Frankrijk) veroverd. Hij wilde meer macht en trok met zijn legers naar Rome toe. Vlakbij Rome ligt de rivier de Rubicon en wanneer men daar over heen was getrokken, was men een bedreiging voor Rome. Wanneer Ceasar daar met zijn legers overheen zou trekken, was hij vogelvrij. Het spreekwoord houdt in dat er geen weg terug meer is, of dat het proces in gang is gezet. Als 'de teerling is geworpen' dan gebeurt er iets en is daar geen ontkomen aan. Julius Ceasar zou dit hebben gezegd voordat hij de Rubicon overstak. Julius Ceasar moest dus nu wel doorgaan met zijn legers, er was geen weg terug.
"Boontje komt om zijn loontje"
Wanneer gebruiken we dit spreekwoord? Stel dat je vriend je uitlacht omdat jij uitglijdt in de sneeuw; twee seconden later glijdt hij uit en dan kan je zeggen: 'boontje komt om zijn loontje'. We gebruiken het spreekwoord om aan te geven dat iedereen zijn straf nog wel krijgt die hij verdient. In het vorige voorbeeld verdiende je vriend het om uit te glijden, want hij lachtte jou uit. Maar waar komt dit nou vandaan? De gebroeders Grimm staan bekend om de vele sprookjes die ze hebben geschreven. Dit spreekwoord komt uit één van die sprookjes. In het 'Boontje komt om zijn loontje' sprookje gaan een strohalm, een kooltje en een boontje op wereldreis. Bij een sloot moeten ze stoppen, maar boontje bedenkt een oplossing. De strohalm moet over de sloot aan liggen, zodat het boontje en het kooltje over hem heen naar de overkant kunnen. Het boontje komt veilig aan, maar als het warme kooltje over de strohalm gaat, vat deze vlam en vallen beiden in het water. Het boontje gaat hier hard om lachen, zo hard dat hij zijn broek scheurt. Dat is de verdiende loon van het boontje.
"Met de deur in huis vallen"
Dit spreekwoord wordt gebruikt wanneer iemand ter zake komt, zonder enige voorbereiding. Men belt aan en begint gelijk een verhaal af te steken over iets. Uit welke tijd dit precies komt is niet duidelijk, maar het had vroeger ermee te maken dat de deur van buiten gelijk toegang gaf tot de huiskamer. Je 'viel' met de deur die open ging, het huis binnen. Tegenwoordig hebben de meeste huizen eerst een gang/hal of iets dergelijks voordat men de huiskamer binnenkomt. Een bekend spreekwoord dat nog vaak gebruikt wordt.
Conclusie en mening
Er zijn talloze spreekwoorden, honderden die nooit gebruikt worden. Maar toch zijn er nog steeds mensen die spreekwoorden gebruiken, zoals bovenstaande. Spreekwoorden zijn een verrijking voor de taal en cultuur van Nederland. Probeert u niet spreekwoorden letterlijk te vertalen in bijvoorbeeld het Engels. Men zal u raar aankijken wanneer u zegt 'as a chicken without a head'. Een spreekwoord kan amuserend werken en in sommige gevallen 'de spijker op de kop slaan'.
http://spreekwoorden.nl/
www.goeievraag.nl
