Hoe werkt een zeemansgraf?

Ex-astronaut Neil Armstrong overleed 25 augustus 2012. Zijn familie kiest voor een zeemansgraf. Dat betekent dat een overledene op volle zee overboord gezet wordt. In het geval van Armstrong heeft het zeemansgraf extra betekenis. Zijn Apollo-ruimtecapsule landde in 1969 bij terugkeer van de maanmissie immers veilig op zee. Hoe werkt een zeemansgraf?

Zeemansgraf noodzaak

In de koopvaardij en de marine was een zeemansgraf vroeger, zelfs tot en met de Tweede Wereldoorlog, heel gebruikelijk. Schepen hadden geen koelruimten. Overleed een zeeman, dan moest hij wel op zee begraven worden. Tegenwoordig bewaren schepen het lichaam koel. Hiervoor zijn speciale eisen opgesteld. De eventueel voorhanden zijnde wilsbeschikking bepaalt wat er met het lichaam gebeurt. Ontbreekt de wilsbeschikking, dan wordt het lijk teruggebracht naar het land van herkomst van de overledene. Tegenwoordig kan dat met helikopter en vliegtuig snel. Aan de wal kunnen nabestaanden hem dan een begrafenis geven.

Is er wel een wilsbeschikking, dan krijgt de overledene een zeemansgraf. Dat mag niet eerder dan 36 uur na het overlijden. Alleen als dat de gezondheidstoestand aan boord in gevaar zou brengen, mag het lijk eerder overboord.

Ritueel

Voor een zeemansgraf werd het lichaam in een doek genaaid en verzwaard met kogels, rotsen of zand. Na een kort gebed sprak de kapitein, stuurman of bootsman “1, 2, 3, in Godsnaam”, ten teken dat de plank waarop het lichaam rustte omhoog kon. Hierdoor schoof het lichaam de zee in.

Geen zeemansgraf in Nederlands water

Volgens de letter van de Wet op de lijkbezorging is het strafbaar om iemand die in Nederland overlijdt een zeemansgraf te geven. De reden ligt voor de hand: de wetgever wil geen risico op het aanspoelen van (half vergane) lichamen.

Wel zeemansgraf in Brits water

In het buitenland kan wel een zeemansgraf worden geregeld. Zeemansgraven zijn mogelijk in o.a. Zuid-Afrika, enkele Amerikaanse staten die aan de zee grenzen en in Portugal. De dichtst bij zijnde mogelijk voor Nederlanders zijn Engeland en Schotland. Engeland heeft twee plaatsen die speciaal zijn aangewezen voor zeebegrafenissen: the Needles Spoil Ground, ten westen van het Isle of Wight en een gebied ten zuiden van de havenstad Newhaven.

Ook de Schotse wateren hebben twee plaatsen voor een zeemansgraf. De ene is op 58º 42.70' NB / 003º 23.30' WL, vijftien zeemijl vanaf het stadje John O'Groats, in het uiterste noorden van Schotland. De andere locatie, 56º 45' NB / 009º 15' WL, zo'n 210 zeemijl ten westen van Oban, is net over de rand van het continentaal plat. Alle plaatsen worden door Britse overheids- en milieu-instanties streng gecontroleerd.

Hoe werkt het?

Voor vervoer naar het buitenland van een lijk is een lijkenpas nodig, een zogenaamd laisser-passer. Dat wordt door de burgemeester van de gemeente van overlijden afgegeven en is een verzoek aan buitenlandse instanties om de overledene vrijelijk en zonder belemmering te laten passeren. Niet voor niets wordt in boeken en filmscripts dit gegeven wel eens gebruikt bij een smokkelplot. Bij vervoer naar een zeemansgraf in Engeland hoeft een dergelijke pas niet.

Strenge eisen

Wie in Brits kustwater begraven wil worden, moet behalve het transport van de overledene heel wat organiseren. Want er worden strenge eisen gesteld aan de kist, die te water gelaten gaat worden.

• De kist moet verzwaard zijn met minimaal 100 kilo.
• De kist moet ten minste twaalf gaten van 20 mm aan elke zijde hebben.
• De kist moet met twee stalen banden afgesloten worden om te voorkomen dat de kist door de klap van de tewaterlating al direct uiteenvalt.
• De overledene moet aan twee verschillende ledematen een plastic bandje hebben met naam, datum van de begrafenis en telefoonnummer van de uitvaartondernemer.
• Er moet een in het Engels opgestelde verklaring van een arts zijn waarin staat dat de overledene vrij is van besmettelijke ziekten.
• Het lichaam mag ook niet gebalsemd zijn.

www.uitvaart.nl, www.eigenkeuzesrondomeenoverlijden.nl, www.wikipedia.nl