Laaggeletterd? Nee joh, ik ben gewoon mijn bril vergeten.

Laaggeletterdheid en analfabetisme zijn begrippen die nogal eens door elkaar gehaald worden. Hoewel ze wel verwant zijn aan elkaar, is er wel degelijk een verschil. Mensen die analfabeet zijn – letterlijk: ongeletterd –  kunnen helemaal niet lezen of schrijven. Als je laaggeletterd bent, kunt je niet goed lezen en schrijven. En met "niet goed" wordt dan een niveau bedoelt wat het normale functioneren belemmert. In dit artikel wordt het probleem van laaggeletterdheid in Nederland besproken.

Laaggeletterdheid: wat is dat precies?

Als je het heel letterlijk neemt betekent het: slecht kunnen lezen en schrijven en dan zó slecht dat je moeite hebt om gewoon te kunnen functioneren in de maatschappij. En dat zijn meer mensen dan je zou denken: zo'n 1 op de 9 Nederlanders is op deze manier laaggeletterd, dat zijn pakweg 1,3 miljoen mensen.
Maar er is meer aan de hand.

digitale laaggeletterdheid

De Stichting Lezen & Schrijven spreekt nu ook van laaggeletterdheid bij mensen met sterk tekortschietende digitale vaardigheden. Mensen die niet weten hoe ze via de computer hun bankzaken moeten regelen, of een DigiD moeten aanvragen. Want ook dan is het functioneren in de hedendaagse maatschappij vaak lastig tot onmogelijk geworden zonder hulp in te roepen van anderen. En dit gaat om zo'n 3 tot 4 miljoen Nederlanders!

In dit artikel wordt verder alleen ingegaan op de eerste vorm van laaggeletterdheid: het lezen en schrijven. Dit is nl. het eerste vereiste.

Oorzaken van laaggeletterdheid

Er zijn heel veel oorzaken aan te wijzen die kunnen leiden tot laaggeletterdheid. Een onvolledige opsomming om een idee te krijgen:

• niet onderkende leerproblemen zoals dyslexie, concentratiestoornissen e.d.
• gedragsproblematiek die een goede leeropleiding in de weg zat
• niet in aanraking gekomen met boeken, kranten e.d. in jeugd
• Nederlands niet als moedertaal geleerd
• vroegtijdig school verlaten of veel schoolverzuim om wat voor reden dan ook
• lezen en schrijven verleerd door het weinig te gebruiken

misverstand autochtoon – allochtoon

Er wordt vaak ten onrechte aangenomen dan immigranten, doordat ze Nederlands niet als moedertaal geleerd hebben, de grootste groep laaggeletterden zijn in Nederland. Dat is absoluut onjuist. Van de laaggeletterden is 65% autochtoon.

Herkennen van laaggeletterdheid

Hoe zie je nu dat iemand laaggeletterd is? Er bestaan nogal wat vooroordelen en misverstanden over laaggeletterdheid, zoals het hiervoor genoemde voorbeeld.
En het is ook niet zo dat laaggeletterden niet naar school zijn geweest. Sterker nog, er zijn er zelfs bij die naar het HBO of de universiteit zijn gegaan. Dat is welliswaar een kleine minderheid, 2%, maar ze bestaan wel. Ook heeft meer dan 50% een baan. Hoe doen ze dat dan?

smoesjes

Laaggeletterden zijn kampioen in smoesjes verzinnen. Ook hierbij weer even een onvolledig rijtje.

• hé, ik ben mijn bril vergeten
• ik heb een ontsteking in mijn duim, kun jij dat even voor me opschrijven
• dat formulier vul ik thuis wel even in
• oeps, pen vergeten, ik breng het straks bij je langs
• bij gemiste afspraken (en dat gebeurt natuurlijk nog al eens als je ze niet kunt lezen): goh, heb ik me toch zo vergist
• ik heb zo'n beroerd handschrift, doe jij maar even, anders kan niemand het lezen

taboe doorbreken

De oplossing of doorbraak komt vaak als iemand door al die smoesje heenprikt. Een alerte baas, een kennis, een familielid,… Iemand moet dat taboe doorbreken en de laaggeletterde ermee confronteren zonder te veroordelen. Want er zijn best oplossingen mogelijk maar vaak is het voor de laaggeletterde zelf moeilijk om onder ogen te zien dat er iets moet gebeuren. De schaamte is vaak heel groot. De omgeving kan hier een positieve en stimulerende bijdrage aan leveren.

Laaggeletterdheid aanpakken

Stichting Lezen & Schrijven

Er is in Nederland een stichting die zich exclusief bezig houdt met alles wat met lezen en schrijven te maken heeft, en dus ook met laaggeletterdheid: De Stichting Lezen & Schrijven. Zij doen onderzoek, geven voorlichting en adviseren de overheid over de beste manier van aanpak. Ze coördineren taalcursussen die lokaal gegeven worden door taalvrijwilligers zodat zoveel mogelijk laaggeletterden bereikt kunnen worden voor het volgen van een cursus. 

Actieplan Laaggeletterdheid Rijksoverheid

Ook de rijksoverheid heeft het bestrijden van laaggeletterdheid hoog op de prioriteitenagenda staan. Het actieplan laaggeletterdheid 2012-2015 getuige hiervan. Vroegtijdig schoolverlaten voorkomen is hiervan één van de speerpunten. Maar ook het verhogen van het taal- en rekenniveau in het volwassenenonderwijs.

Bibliotheken

Een hele belangrijke rol in de bestrijding van de laaggeletterdheid is er weggelegd voor de openbare bibliotheken. Door hun laagdrempeligheid zijn zij hiervoor de instituten bij uitstek.Het SIOB (Sector Instituut Openbare Bibliotheken) schreef recent een rapport "Monitor bestrijding laaggeletterdheid door bibliotheken" waarin deze rol uitgebreid aan bod komt. De bibliotheken bieden cursussen en aangepaste boeken voor laaggeletterden. M.n. het aangepaste boekenaanbod is van groot belang om mensen plezier in het lezen te laten ervaren en van daaruit verdergaande taalontwikkeling te stimuleren. De recente bezuinigingen op de bibliotheken zijn dan ook zeer ongunstig voor de aanpak van laaggeletterdheid in Nederland.

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/volwassenenonderwijs/laaggeletterdheid
http://www.lezenenschrijven.nl/
http://www.siob.nl/
https://www.lerenenwerken.nl/lezen-en-schrijven-niet-voor-iedereen-vanzelfsprekend