Een grote verandering in archaisch Griekenland was de opkomst van de polis. Het werd de nieuwe samenlevingsvorm voor de mensheid. Voor Aristotoles was dit eigenlijk de meest natuurlijke en enige manier om samen te leven.
Ook in de gemeenschappen zelf vonden er veranderingen plaats. Er ontstaat de polis
(stadstaat). Men gaat bij elkaar wonen in iets wat op een stad lijkt. Het waren
gemeenschappen die anders georganiseerd waren dan in de Myceense tijd. Maar toch ook
weer anders dan in het klassieke Griekenland toen de polis compleet ontwikkeld was. De
urbanisatie verliep onevenwichtig en er waren oneindige variaties zodat het moeilijk is iets
algemeens over dit fenomeen te zeggen. Als er gebouwd werd kwam er een centrum met
een Akropolis, een burcht waarheen men kon vluchten in tijden van gevaar en een
maagdentempel gewijd aan Pallas Athene. Akros betekent stijl, hoog. Het was het hoogste
gedeelte in een stad en daar bouwde men dan ook de tempel en andere gebouwen rondom
heen. Verder werden er stadswallen opgetrokken maar geen, en dat was bijzonder, paleis
voor de koning. Dan kwamen de uitzonderingen. Zo waren er stadjes op de kust van Klein-
Azië zoals Smyrna en Milete die veel verder waren in ontwikkeling dan de steden op het
Griekse vasteland. Op dat vaste land waren gemeenschappen waar men pas zeer recent was
gaan bouwen waar absoluut nog geen sprake was een stad. In sommige poleis was het
begrip stad wel degelijk aanwezig. Als bewijs daarvoor de Akropolis en het Parthenon. De
uitzondering hierop is echter Sparta daar is nooit en geürbaniseerd centrum geweest. In de
meeste andere poleis dus wel. Het waren kleine gemeenschappen en zij waren
onafhankelijk. Dat is bijzonder. De tendens tot het vasthouden aan de onafhankelijkheid kan
alleen worden verklaard uit gewoonte en de overtuiging dat dit de juiste manier van
samenleven was. De moeilijkheden die de mensen ondervonden in Griekenland benodigde
juist samenwerking en het ontstaan van grotere eenheden, toch gebeurde dit niet.
Het ontstaan van de polis
Wanneer de polis ontstaan is leidt en leidde tot veel discussies in de wereld van geleerde
historici. We zullen een aantal meningen naast elkaar zetten. In 1962 zegt J.M.Cook zegt dat
we reeds in Homerus voorbeelden zien van de klassieke Griekse poleis dat dit een
nieuwe manier van samenleven inhoudt, waaruit later de democratie ontstaat
Totdat moment was het werk van Von Ehrenberg ( 1937) maatgevend. Deze stelde dat er in
de illias geen sporen van het bestaan van een polis te ontdekken zijn terwijl dit in de Odysee
wel het geval is. M.I.Finley: beweert dat er in geen van de werken zowel de illias als de
Odyssee een spoor van een polis aanwezig is. De inzichten verschillen kennelijk
Aan het begin van het ontstaan van de polis dat men in de archaische tijd plaatst is het een
stuk land met inwoners verspreid over meerdere dorpen of gehuchten, Aristotoles noemt de
inwoner van een polis een zo-on politikon , een politiek dier. Voor Aristotoles was het de
vanzelfsprekende samenlevingsvorm waarin wezens leefden.
Een beschrijving van de polis
Polis is een stadstaat met de nadruk op staat. Bij een polis was het soms niet nodig een stedelijke
kern te hebben maar dan spreekt men toch van een polis. Th, Birt noemt Griekenland eine Schweiz ins meer
gestelt,. hiermee aangevend dat de vele bergtoppen de onafhankelijke poleis waren. Er
waren ongeveer 200 onafhankelijke staten en staatjes zoals Athene, Sparta, Argon, Corinthe
enz. In politiek opzicht is Griekenland lang een verzameling geweest van onafhankelijke
elkaar bestrijdende staten. Naast de burcht en de tempel had de polis een verzamelplaats
waar men vergaderde, de Agora. Dit was het bestuurlijk centrum later werd dit ook de
marktplaats zodat het ook het economisch centrum was. In een polis vindt men de formele
organen van gezag. Als deze er zijn, dan pas spreekt men over een polis, zelfs als er geen
burcht is. Wat zijn dan die organen. Het eerste orgaan is het ontbreken van zulk een orgaan.
Het bedoelde orgaan is het koningschap. Er was geen koning maar een raad, een
volksvergadering en magistraten ook wel archonten genoemd. Als wij het historisch
verschijnsel de polis tegen komen constateren wij dat koningen ontbreken en als zij er
vroeger zijn geweest zij verjaagd zijn. Behalve in Sparta waar zelfs twee koningen worden
aangetroffen. In elke polis is een raad van wijze mannen, meestal gekoppeld aan leeftijd.
Dit is raad van ouden. Men treft in elke polis een volksvergadering aan en afhankelijk hoe
dit historisch is gegroeid heeft die veel of weinig invloed. De vertaling voor de archonten is
is ambtsdragers. Dit was de regering die het dagelijks bestuur voerde. In principe waren dit
ere ambten zonder salaris dus niet weggelegd voor de gewonen man. In een polis moeten
we onderscheiden de burger. Dit zijn de mannen boven de 20 die het burgerrechten hebben.
De rest van de bevolking waren vrouwen en vreemdelingen die geen burgerrecht hadden.
Normaliter kregen die ook nooit burgerrecht men was er erg zuinig mee. Over Athene
hebben we bij toeval een mededeling ontdekt over het aantal inwoners. Er waren
ongeveer 350.000 inwoners vrouwen, kinderen en slaven meegeteld, daarvan hadden
slechts 30.0000 mannen het burgerrecht.
Poleis
De poleis waren klein. Athene en Sparta waren de
grootste Athene zou men kunnen vergelijken met het huidige Luxemburg. Sparta was
tweemaal zo groot. Dat er zoveel poleis waren, poogt men te verklaren door de
geografische toestand die versnippering in de hand werkt. Vrijheid, autonomie en autarkie
waren van levensbelang voor de polis. Autarkie werd vrijwel nooit gehaald want
bijvoorbeeld benodigde metalen waren nauwelijks voor handen.
