De freelancer en ‘goede groei’; de weg naar duurzaamheid

Denk even aan de vroege Middeleeuwen, het jaar 1190. De burcht Torquilstone torent hoog uit boven de steile heuvels van Yorkshire. Op een voorjaarsdag, voor zonsopgang, beraden Normandische edelen zich op een aanval. Terzijde een kleurrijk cohort vrijwilligers, in gespannen afwachting. De blik van de Tempelier-generaal richt zich tot hen; "we nemen het kasteel, dan ligt Brittannië voor ons open". De kostbare levens van de Tempeliers mogen daarbij niet in de waagschaal worden gesteld; de vrijwilligers zullen -zoals zo vaak- de aanval uitvoeren. Ze zijn moedig en trots; onverschrokken, vrije lansiers – de eerste 'freelancers' uit de geschiedenis.

1.       Gelegenheid om te werken en werkgelegenheid

1.1.Het recente verleden: groei bepaalt werkgelegenheid

Tot voor kort was het niet zo moeilijk: ondernemingen en instellingen groeiden en ze voerden het meeste werk 'in huis' uit – iedereen samen op één locatie (de 'werkvloer'). De gehele maatschappij was doortrokken van groei; ondernemingen streden om marktaandeel, politieke partijen om de kiezersgunst, instellingen gedreven door een missie (natuur- en milieuorganisaties) zochten groei in donateurs en vrijwilligers en individueel wilden we persoonlijke groei.

1.2.Vier samenvallende veranderingen sinds de jaren tachtig

• Globalisering
  Ondernemingen ondervinden concurrentie van over de gehele wereld. Kostenreductie was mogelijk door outsourcing, soms in het eigen land maar ook erbuiten. Dit verminderde de vraag naar voltijds personeel op de lokale markt.
• Groei van de kenniseconomie
  Productie van goederen was generaties lang de basis van bedrijvigheid en werkgelegenheid. De kenniseconomie veranderde dit fundamenteel: we verkopen en kopen ideeën en innovatie, op de thuismarkt en overal ter wereld.
• Kostenstijging van levenslange arbeidscontracten
  Vooral dankzij de hoge kosten is het arbeidscontract 'voor onbepaalde tijd' een zeldzaamheid geworden. Het UWV vond uit dat in 2013 nog slechts 2% van de contracten na de proeftijd werd omgezet naar onbepaalde tijd.
• Technologie
  Onze wereld is een netwerk, waardoor specialisten van overal werk uitvoeren voor opdrachtgevers van -weer- overal. Het virtueel samenwerken vervangt werk op een fysieke locatie; ook dit veroorzaakte krimp op de lokale arbeidsmarkten.

  Factoren Globalisering	Kenniseconomie Nederland	IT-Outsourcing VS 2011

1.3.Gelegenheid om te werken voor onafhankelijke freelancers

Voor velen was de financiële crisis aanleiding tot nieuwe keuzes. Voormalige werknemers en ondernemende professionals zagen kansen in de veranderde werkomgeving. Volgens het CBS was in 2009 het aantal ondernemers in Nederland opgelopen tot ruim 10% van de beroepsbevolking, een historisch hoog niveau. Daarbij speelt mee de gewenste balans tussen werk en vrije tijd, maar ook zelfstandige afwegingen over opleiding, verzekeringen, pensioenopbouw en de keuze voor een 'tweede loopbaan'.

2.       'Goede groei' graag!

2.1.Misbruik van voorsprong in de VS

De Amerikaanse economie ondervond het snelst de voordelen van de beschreven veranderingen, oa. doordat ICT-kennis, digitalisering en globalisering vanuit de VS begonnen. Tegelijkertijd was het competitieve model ook de oorzaak van enorme problemen. Bedrijfsmodellen met een mondiaal bereik, die 'financial engineers' in korte tijd grote winsten bezorgden, waren ongekend populair op de effectenbeurzen. Niet het innovatieve vermogen bepaalde de marktpositie van deze bedrijven maar hun relatieve succes met instrumenten met een duidelijk onbehoorlijke ('perverse') uitwerking. De wereld verwondert zich tot op de dag van vandaag over de beloningsstructuur van een onderneming als Coca Cola, waarin commissarissen zich over 2013 gezamenlijk $ 1 miljard aan salaris en bonus toekenden.

2.2.Het drama van de 'gig'-economie

Wat te doen als je een goede opleiding hebt, vol enthousiasme zoekt naar mogelijkheden en overal een dichtgeslagen deur treft? En als je tot de vele ontslagenen behoort en je ervaring irrelevant of te duur gevonden wordt? Het antwoord begon -opnieuw- in de VS: digitale platforms waarop iemand een werk aanbiedt (een klus, of 'gig'), waarop je als uitvoerder kunt inschrijven met de prijs waartegen je dit wilt doen. Ongetwijfeld vervult de 'gig economy' een functie als 'smeermiddel' van de hoogontwikkelde stedelijke samenleving. Het begon ook 'onschuldig'; opgroeiende kinderen helpen met huiswerk, optreden in 'flashmobs' of koeriersdiensten per fiets. Inmiddels rennen tallozen zich de benen uit hun lijf om tenminste het uitkeringsniveau te halen. De ontstane markt drukt de prijzen tot onder het niveau van gangbare secundaire voorzieningen. Inmiddels overbekend zijn de verhalen van mensen die zich, met twee of drie onderbetaalde baantjes, vertwijfeld afvragen hoe ze het volhouden, laat staan hoe ze zich er aan kunnen ontworstelen.

2.3.'Goede groei' en banen

Tijdens een debat aan de vooravond van de verkiezingen voor het Europees Parlement (22 mei 2014) kondigde Unilever aan, in opmerkelijke strategische openheid, binnen 10 jaar te willen groeien van € 40 miljard omzet naar € 80 miljard, geheel te realiseren door duurzame producten en processen. Daarin is deze onderneming geen uitzondering; de World Business Council on Sustainable Development, dat 144 multinationals telt, is een platform ter promotie van duurzame ontwikkeling: "Business cannot succeed in societies that fail". Al zijn Europeanen geneigd historische reflexen te volgen en voor een gezonde sociaal-economische ontwikkeling vooral te denken aan overheden, voor 'goede' banengroei, op grote schaal is de maatschappij aangewezen op het bedrijfsleven. Ondernemingen moeten steeds op zoek naar verbeterde inzet van kapitaal en talent; anders verliezen ze hun 'licence to operate'.

Factoren duurzaamheid	'Gig', geen loon	Product van High Tech professional

3.       Kansen voor freelancers in duurzame groei

3.1.Van kleine aanpassingen naar mondiale verandering

Zelfstandige professionals werken voor verschillende opdrachtgevers, leren van elke professionele activiteit en als ze de kans zien richten ze eigen bedrijven op. Voor ondernemingen is het Invoeren van veranderingen van binnenuit vaak moeizaam; het is niet zelden riskant voor de initiatiefnemer. Opdrachtgevers zien voordelen in zelfstandigen om haalbare voorstellen voor concrete aanpassingen te doen. Het voordeel voor opdrachtgevers komt tot uiting in de meetbare stijging van inzet van freelancers; TNO stelde na een enquête onder 900 werkgevers vast, dat in 2014 één op vier werknemers in Nederland freelancer is en voorspelt dat dit aandeel nog zal stijgen tot één op de drie.

3.2.Wie zijn de freelancers en wat doen ze?

Het aantal succesvolle initiatieven is bijzonder groot; enkele voorbeelden:

• 'community builders': platforms voor vraag en aanbod van lege oprijlanen, tijdelijke huur van kamers of huizen, gereedschappen, speelgoed, gelegenheidskleding, koken voor buurtgenoten, etc., etc.
• 'communication specialists': artiesten en ontwerpers, schrijvers, editors en vertalers, animatie specialisten, videographers en geluidsprofessionals, ontwerpers van games en apps. Ook programmeurs, database specialisten en experts in het opstellen van vragen en antwoorden voor helpdesks en beheerders van bureaudiensten en websites; professionele organisatoren van evenementen, huwelijken en begrafenissen; en loopbaanadvies en mediation. Een Amerikaanse waarnemer voegt daaraan toe: "They are our friends, and our kids. And in a decade, I think they will be nearly everyone."
• 'High tech specialists': de minst aan de weg timmerende categorie maar van essentiële betekenis voor de innovatieve basis van de Westerse economieën: ze combineren onderzoeksresultaten van bedrijven en universiteiten in produktontwerpen: voor stedenbouw, wegenbouw, duurzame kleding, duurzame voeding, nieuwe materialen, robotica, energiebesparing en energie-opwekking.
• 'Care specialists': bieden hulp, aandacht en toewijding aan hulpbehoevenden maar ook aan debiteuren, slachtoffers, consumenten en vele andere zorgvragers.

3.3.Zoeken en gevonden worden

De professional wordt beloond voor initiatief, creativiteit en het onbevreesd tonen van wat hij of zij waard is; stilzitten en afwachten zijn geen optie. Voor opdrachtgever en professional is het van groot belang de wereld te laten weten wat de vraag en wat het aanbod is. De technologie van de sociale media voorziet op unieke wijze in de koppeling.

4.       De toekomst van freelancing

Een onderzoek in opdracht van LinkedIn door PwC concludeerde dat Nederland van alle OECD landen de hoogste score vertoont op 'adaptibility': het veranderingsvermogen in economie en maatschappij. De Westerse economieën, Nederland voorop, hebben grote kansen om 'goede groei' te realiseren. De freelancer zal daarin een centrale rol vervullen. Eigenlijk niet zo verwonderlijk; in de geschiedenis heeft de afhankelijkheid van één werkgever gedurende iemands gehele leven alleen tijdens de industriële revolutie echt bestaan. Het was juist de zelfstandige vakman, soms reizend van stad naar stad, die eeuwenlang het beeld heeft bepaald. Dankzij de Verlichting kreeg dit ook zijn uitwerking in de opkomst van de democratie, in opvoeding en in besef van ethische waarden. Hoog tijd dat die opnieuw werk en inkomen gaan bepalen.