In 2005 was het dat het enfant terrible van de Franse – en bij uitbreiding de hele West-Europese – literatuur Mogelijkheid van een eiland uitbracht. Goed nieuws voor de fans, want veel houellebecqiaanser kan hij ze niet schrijven. Tegelijk was het gefundenes fressen voor critici die het niet kunnen laten romans als deze onmiddellijk neer te sabelen. Het boek is als het ware een neergeschreven verpersoonlijking – al geldt dat misschien voor bijna eender welk boek – van de Franse auteur, onconventionele standpunten en messcherpe ontledingen van de hedendaagse maatschappij incluis.
Het verhaal – De sekte van de Elohim
We volgen het levensverhaal van Daniel1, een succesvol komiek die ondanks zijn geld en een zekere status, gebukt gaat onder de last van de jacht op vrouwen. Bij de ene vindt hij de liefde, bij de andere de lust; jammer genoeg zijn de tegenstrijdige verlangens en behoeften nooit verenigbaar. Door allerlei omstandigheden komt hij in contact met de sekte van de Elohim, die eigenlijk fungeert als dekmantel voor wetenschappelijk onderzoek naar de kloonbaarheid van mensen. Daarom wordt het levensverhaal van Daniel1 onderbroken door het relaas van Daniel24 en Daniel25. Ongeveer 2000 jaar later contempleren zij, Nieuwe Mensen en exacte klonen van Daniel1, vanuit hun compounds wat het leven hen te bieden heeft in afwachting van de Toekomstigen.
De ideeën – Geluk is geen mogelijke horizon
Het loont de moeite niet het verhaal hier helemaal uit de doeken te doen, omdat de ideeën erachter veel meer van tel zijn, zoals Houellebecq in zijn interviews ook te kennen geeft. Kort gezegd komt het erop neer dat de mens van nu ten prooi is aan zichzelf. Begeerte kluistert ons en naarmate we ouder worden, is die begeerte des te schrijnender en knaagt ze nog feller. De macht is aan jongeren, met hun mogelijkheden en lichaam, hun dromen en hun uitstraling. Bestempel het boek nu nog niet als een aanklacht van een pathetische, ouder wordende loser, maar veeleer als een provocerende, stimulerende denkoefening. Of wat dacht u van Daniel25: “Net als zij waren wij niets anders dan machines met een bewustzijn; maar in tegenstelling tot hen waren wij er ons van bewust dat we niets anders waren dan machines.”
Misschien wrijft u mij favoritisme aan; want zijn Elementaire deeltjes wist ik al te smaken. Velen beschuldigen hem ervan een handig agitator te zijn, die het moet hebben van intellectuele, cynische en pseudowetenschappelijke prietpraat. Toch is het verbazingwekkend hoeveel menselijkheid Houellebecq in deze roman weet te stoppen, en die komt dan misschien, ironisch genoeg, nog het meest tot uiting in het hondje Fox. Michel Houellebecq fileert onze maatschappij uiterst zorgvuldig en de beschamende eerlijkheid van de protagonist die het absurde van zijn situatie inziet (Albert Camus, iemand?) is vaak confronterend en spoort aan tot nadenken.
Het oordeel – Niemand heeft een oplossing voor de wezenlijke aporie
Struikel niet over de stijlwisselingen in deze ideeënroman, ze zijn niet consequent, maar wérken wel. Soms dichterlijk, dan weer koel en afstandelijk, soms puur theoretisch, dan weer alledaags of ronduit platvloers en seksistisch; bij hem kan het allemaal en dan nog binnen een zin als het moet. Het is een wat open einde en u vult het naar eigen goeddunken in, afhankelijk van uw ingesteldheid. Eindigt het voor Daniel1 tragisch, dan klinkt het bij Daniel25 positiever: ook al heeft “de wereld verraad gepleegd, het leven is echt”. Onmiskenbaar. Optimisten zullen zeggen dat het te pessimistisch is, pessimisten zullen zeggen dat het realistisch is. Maar het blijft ontegensprekelijk een Houellebecq. En hij is geslaagd. Met verve.
