Tegenwoordig hebben steeds meer mensen last van overgewicht. Overgewicht, ook wel obesitas genoemd, wordt door sommigen niet gezien als een medische aandoening, maar als eigen schuld van degene die te dik is. De meest effectieve manier om overgewicht te verliezen is door een verandering van de leefstijl. Gezondere eetpatronen en meer beweging leiden tot het beste resultaat. Het is makkelijker gezegd, dan gedaan. In sommige gevallen kan een medische ingreep, zoals het aanbrengen van maagband, deze noodzakelijke verandering in de leefstijl ondersteunen.
Wat is obesitas?
Obesitas is de medische term voor overgewicht of zwaarlijvigheid. In normaal taalgebruik wordt gesproken over mensen die te dik of te zwaar zijn. Om te kunnen spreken van obesitas moet er sprake zijn van een ernstig overgewicht. Ernstig overgewicht kan een nadelige invloed hebben op de gezondheid. De Body Mass Index (BMI) is de maatstaf die door medische wereld wordt gehanteerd om te bepalen of iemand lijdt aan obesitas. De BMI wordt berekend volgens een vaste formule. Het gewicht wordt gedeeld door de lengte in het kwadraat (BMI=kg/m²). Als de waarde van de BMI hoger is dan 30 is er sprake van obesitas. Als de BMI hoger is dan 40 is er zelfs sprake van morbide obesitas. Vroeger werd obesitas vaak uitsluitend toegewezen aan slechte leefgewoonten. Steeds meer verandert het beeld over obesitas. Sinds kort worden mensen die aan obesitas of morbide obesitas lijden eerder gezien als patiënten die leiden aan een aandoening.
Oorzaak obesitas
De meest voor de hand liggende oorzaak voor obesitas is een combinatie van teveel eten en drinken én te weinig of geen beweging. Hierdoor ontstaat een verstoring in de energiebalans. Als gedurende een lange periode meer calorieën worden geconsumeerd dan verbruikt, onstaat er een overschot aan energie. Deze energie wordt vervolgens opgeslagen in de vetreserves. Hierdoor ontstaat het overgewicht en op den duur het ernstig overgewicht.
Maar teveel eten en te weinig beweging zijn niet de enige oorzaken van overgewicht. Ook zaken zoals erfelijkheid, stofwisselingsziektes of hormonale aandoeningen kunnen overgewicht veroorzaken. Daarnaast wordt de laatste tijd steeds aandacht besteed aan de psychische aspecten van het "overeten".
Anorexia nervosa is bijvoorbeeld een eetstoornis is waarbij mensen te weinig tot niks meer eten vanwege een verstoord zelfbeeld. De tegenpool van anorexia, het zogenaamde "binge eating" (of andere soortgelijke eetstoornissen die hun oorsprong vinden in emotionele of psychische disbalans) kan oorzaak zijn van het overgewicht. Obesitas is een welvaartsziekte die in opmars is. Daar waar obesitas makkelijk gediagnostiseerd wordt is het herleiden van de oorzaak complexer. Een combinatie van invloeden uit de omgeving (eetgedrag, beweeggedrag, gewoonten en opvoeding) en interne invloeden (erfelijkheid, stofwisselingsproblemen en psychise oorzaken) spelen in meer of mindere mate bij elke obesitaspatiënt een rol.
Afvallen
De meest gangbare therapie voor obesitas is een totale verandering van de leefstijl. De eetgewoonten aanpassen en meer beweging zal altijd onderdeel van het genezingsproces moeten zijn om permanent gewicht te verliezen. De magische pilletjes, poedertjes, crashdieëten die op televisie of in tijdschriften worden aangeboden geven een onwerkelijke voorstelling van een snel en duidelijk resultaat in korte tijd. Tientallen kilo's afvallen in een paar maanden tijd is mogelijk. Veel moeilijk is het om na een dergelijk crash-dieet definitief het overgewicht eraf te houden. Het afvallen zal misschien in de beginperiode wel goed gaan, maar naar verloop van tijd zal de kans groot zijn, dat het gevreesde jojo-effect weer aantreedt. Met als gevolg dat de weegschaal binnen de kortse keren weer het oorspronkelijke gewicht aangeeft of misschien zelfs meer.
Patiënten die lijden aan morbide obesitas hebben vaak al meerdere malen geprobeerd het gewicht zelf aan te pakken. Het feit dat het gewicht niet blijvend op een gezond peil is behouden betekent, dat er sprake kan zijn van chronisch overgewicht. Het vergt ontzettend veel wilskracht om het overgewicht, wat vaak in de loop van vele jaren is ontstaan, blijvend te verliezen. In die gevallen kan een patiënt zich tot een arts wenden voor hulp.
Medische mogelijkheden
In eerste instantie zal een huisarts een patiënt met obesitas of morbide obesitas proberen te stimuleren om op eigen kracht het gewicht te verliezen. Vaak gaat dit gepaard met een doorverwijzing naar een diëtist. Als de pogingen die in samen met de diëtist worden ondernomen niet tot gewenste resultaat leiden en er nog steeds sprake is van morbide obesitas kan een doorverwijzing naar een internist tot de mogelijkheden behoren.
Meer ingrijpende medische mogelijkheden zijn dan het toepassen van medische hulpmiddelen. Hierbij valt te denken aan een maagballon, een maagverkleining of een maagband. Een maagballon biedt een tijdelijke oplossing. De ballon wordt tijdelijk in de maag geplaatst om de volume van de voedselinname te beperken. De maagballon kan echter niet permanent in de maag blijven. Na een periode van ongeveer een half jaar tot een jaar wordt de maagballon weer verwijderd. De maagverkleining is een permanente toepassing, waarbij de maag door het plaatsen van chirurgische nieten wordt verkleind, Het gedeelte van de maag, dat is afgesloten van de voedseltoevoer verschrompelt en de operatie is niet omkeerbaar. Een maagband biedt een combinatie tussen de maagballon en de maagverkleining. De maagband wordt aan de buitenkant van de maag geplaatst. De band kan tussentijds strakker of minder strak worden gemaakt. De maagband vermindert de inhoud van de maag door de maag af te klemmen. De maagband blijft in principe permanent aanwezig in het lichaam, maar kan in het uiterste geval weer worden verwijderd.
In aanmerking komen voor een maagband
Doordat de toepassing van medische hulpmiddelen als invasieve operaties worden beschouwd zijn de criteria om in aanmerking te komen voor een maagband of een andere operatieve ingreep zeer streng. Artsen zijn huiverig om te opereren in een "gezond" lichaam. Het overgewicht kan leiden tot gezondheidsproblemen, maar die hoeven op het moment van de ingreep nog niet zichtbaar aanwezig te zijn. Er moet in elk geval sprake zijn van morbide obesitas. De BMI van de patiënt moet dus hoger zijn dan 40. De reden hiervoor is dat indien sprake is van morbide obesitas de risico's voor de gezondheid van de patiënt vele malen groter zijn. Indien er al sprake is van gezondheidsklachten die gerelateerd kunnen worden aan overgewicht of die verergerd kunnen worden door het overgewicht kunnen ook patiënten met een BMI van minimaal 35 in aanmerking komen voor een maagband.
Aan obesitas gerelateerde ziektebeelden zijn bijvoorbeeld een hoge bloeddruk, suikerziekte, slaapapneu of ernstige gewrichtsklachten. Veel zorgverzekeringen vergoeden de operatie indien aan deze voorwaarden wordt voldaan. Vaak heeft een zorgverzekering een zorgafspraak met klinieken die vaker dit soort operaties doen. Als de zorgverzekering afspraken heeft met een chirurgische kliniek die dit soort operaties uitvoert is de acceptatie voor de ingreep makkelijker. De aanvraag voor vergoeding van de operatie is dan vaak gekoppeld aan de goedkeuring van de internist die de operatie zal gaan uitvoeren. Vaak is de wachtlijst in dat soort gevallen ook minder lang. Overigens is de wachtlijst voor een maagbandoperatie per ziekenhuis of kliniek verschillend. Gemiddeld is de periode tussen de aanmelding bij de huisarts en het daadwerkelijk ondergaan van de operatie een jaar.
De operatie
Voor de operatie wordt aangeraden om alvast een begin te maken met een aangepast dieet. Dit dieet is er met name op gericht om zo veel mogelijk de inname van vet te beperken in de periode voorafgaand aan de ingreep. Dit heeft te maken met de wijze waarop de ingreep plaatsvindt. De ingreep vindt over het algemeen plaats door middel van een kijkoperatie.
De kijkoperatie vindt plaats onder gehele narcose. Bij een kijkoperatie worden een aantal kleine snedes gemaakt in de buik. De buikholte wordt gevuld met een gas. Vervolgens worden via de insnedes mechanische operatiearmen in het lichaam gebracht. Door middel van deze operatiearmen en kleine camera's wordt de ingreep uitgevoerd. Om bij de maag te komen, zal de chirurg langs de lever moeten komen. Mensen met overgewicht hebben vaak een vettige lever. Een vettige lever is groter van omvang dan een "normale" lever. Het vetarm dieet is dus bedoeld om de lever voor de operatie "af te slanken", zodat de maag tijdens de operatie beter bereikbaar is. Als de maag niet goed bereikbaar is of andere complicaties optreden kan de chirurg tijdens de ingreep alsnog kunnen besluiten om een grotere incisie te maken.
De operatie duurt ongeveer één á twee uur als alles goed verloopt. De operatie vindt meestal plaats met een dagopname. Meestal kan de patiënt de volgende dag al weer naar huis.
Het herstel
Ieder mens is anders en het herstel na een maagbandoperatie is per persoon verschillend. Ook is er een groot verschil tussen de aanbevelingen van de artsen voor de periode na de operatie. Gemiddeld wordt een termijn van drie tot zes weken voorgeschreven voor een volledig herstel. Daarbij wordt altijd als kanttekening geplaatst, dat de plaatsing van een maagband een grote buikoperatie is. Dit heeft natuurlijk invloed op het lichaam. Na de operatie zullen er pijnverschijnselen optreden en als de patiënt gevoelig is voor narcose zal dit ook merkbaar zijn.
De meest gehoorde klachten na de operatie zijn algehele pijn, gevoeligheid in de buikstreek, misselijkheid en opmerkelijk genoeg schouderpijn. Deze schouderpijn wordt veroorzaakt door de restanten van het gas dat gebruikt is tijdens de operatie. Het meeste gas zal tijdens de operatie weer uit het lichaam worden geleid, maar dit niet al het gas zal uit het lichaam verwijderen. Gas klimt omhoog. In het gesloten lichaam zal het gas proberen een weg naar boven te vinden en dit kan leiden tot schouderpijn. Het lichaam verwerkt op den duur het restant van het gas en ook deze pijn zal op den duur verdwijnen.
Het verschil in de aanbevelingen voor de herstelperiode komen terug in de dieetvoorschriften voor deze eerste periode na de operatie. De ene kliniek schrijft zes weken vloeibaar voedsel voor, terwijl de andere kliniek aandringt om zo snel mogelijk het eten van vast voedsel te hervatten. Voorschriften van de artsen dienen altijd opgevolgd te worden.
Het afvallen met de band
Nu de maagband is geplaatst kan het afvallen beginnen! Zo makkelijk zal het helaas niet gaan. Het afvallen met een maagband vergt vooral veel inzet, doorzettingsvermogen en wilskracht. De maagband beperkt weliswaar de inhoud van de maag, maar de maagband kan ook worden omzeild. De maagband beperkt niet de opname van calorieën. Een reep chocolade smelt in de mond en wordt vloeibaar. De maagband houdt dit niet tegen. Als een iemand met een maagband dagelijks twee of drie repen chocolade tot zich neemt zal het gewicht niet afnemen en misschien zelfs wel weer toe kunnen nemen.
Het leven met een maagband betekent een drastische wijziging in het eetpatroon, die alsnog moet worden aangebracht. De maagband biedt weliswaar hulp. Als de drager van een maagband teveel eet zal de maagband gaan werken en kan er pijn ontstaan. Het betekent opnieuw leren luisteren naar het lichaam.
Veel klinieken bieden een nazorgprogramma om de patiënten na afloop van de operatie te begeleiden in de wijzigingen van hun levenstijl. In het nazorgprogramma wordt vaak een combinatie van disciplines samengebracht en wordt in groepsverband met lotgenoten gewerkt aan de wijzigingen die kunnen leiden tot een succesvol resultaat. In groepssessies met een psycholoog, diëtist en bewegingstherapeut wordt gezocht naar de oorzaak van de obesitas. Deze groepssessies hebben een meerwaarde. Lotgenoten begrijpen elkaar en gaan door hetzelfde proces waardoor onderling veel steun kan worden geboden en ontvangen in het genezingsproces.
Eindresultaat
Statistisch gezien is de kans, dat een patiënt met een maagband al zijn overgewicht verliest en het "ideale gewicht" bereikt zeer klein. Gemiddeld verliest iemand die een maagband heeft geplaatst 70 tot 80 % van het overgewicht. Dit dat het overgewicht nooit helemaal zal verdwijnen, maar de kans op de nadelige gevolgen van de obesitas wordt aanzienlijk kleiner.
Na verloop van tijd zal het gewichtsverlies ook kunnen stagneren. De maagband kan dan strakker worden gezet. Dit strakker zetten worden bijvullen genoemd. Aan de binnenkant van de maagband zit een vulbare band. Deze band kan worden opgevuld met steriel water, waardoor het effect van de maagband wordt vergroot. Ook kan de band bijvoorbeeld worden leeggehaald als er bij een vrouwelijke drager van de band sprake is van een zwangerschap. Na de zwangerschap kan de band weer strakker worden gezet.
Uiteindelijk is en blijft de maagband een hulpmiddel en zal de patient zelf inspanningen moeten verrichten om het gewenste resultaat te bereiken en te behouden. De maagband is een veel toegepaste methode die veel mensen die aan obesitas lijden heeft geholpen om een gezonder gewicht te bereiken en behouden.
