Wie is verantwoordelijk voor mijn verantwoordelijkheid

Hoewel we tegenwoordig allerlei hulpmiddelen hebben om onze verantwoordelijkheid te nemen, komt het er nog steeds op neer dat ons brein slechts een beperkte hoeveelheid verantwoordelijkheden kan dragen. Verantwoordelijkheid is vooral een gevoel dat we hebben tegenover een situatie of een persoon. Vandaar ook dat we vaak in de situatie terecht komen dat anderen de verantwoordelijkheid moeten dragen voor dat waar wij verantwoordelijk voor zijn.

Verantwoordelijkheid

Verantwoordelijkheid is een vreemd iets. We kennen het onszelf en anderen toe op basis van het resultaat dat we voor ogen hebben. Zo voelen ouders zich verantwoordelijk voor de opvoeding van hun kinderen, zodat de kinderen zo goed mogelijk terecht komen. Maar we vinden als maatschappij ook dat ouders verantwoordelijk zijn voor hun kinderen. Vervolgens hebben we allerlei verantwoordelijkheden die samenhangen met vriendschappen, familierelaties, nabuurschap, werknemer zijn, activiteiten in vrijetijd, enzovoort. Toch lijken veel van die verantwoordelijkheden op elkaar.
Zo is onze verantwoordelijkheid voor familierelaties en vriendschappen dat we tijd vrij maken om contact te onderhouden, behulpzaam te zijn en vergeven. Onze verantwoordelijkheid tegenover buren is samenwerken en helpen. Als werknemer zijn we verantwoordelijk voor het uitvoeren van de taken die tot onze functie behoren en onze inzetbaarheid. Afhankelijk van wat we in onze vrije tijd doen, zijn we verantwoordelijk voor van alles en nog wat.
Maar waar verantwoordelijkheid vooral op neer komt is het nakomen van afspraken of die van tevoren zijn besproken of afspraken die worden overgedragen tijdens de opvoeding of afspraken die als ongesproken regels worden gehanteerd in een samenleving.

Mislukken

Toch gaat er veel mis als het gaat om verantwoordelijkheid. Twee voorbeelden die iedereen kent, waar het kan misgaan met het nemen of dragen van verantwoordelijkheid, zijn het werknemerschap en het ouderschap.

Verantwoordelijkheid werknemers

Zo zijn er heel veel werknemers die hun verantwoordelijkheid tegenover hun collega’s en werkgever minimaliseren. Bijvoorbeeld omdat ze een eigen invulling geven aan hun taken of omdat ze verantwoordelijkheden tegenover vrienden en familie hoger schatten. Met als gevolg dat collega’s allerlei taken moeten overnemen om toch hun eigen verantwoordelijkheid te kunnen dragen. Of wat te denken van werknemers die vanuit hun eigen invulling van hun verantwoordelijkheden allerlei plannen maken, zonder rekening te houden met de verantwoordelijkheden van hun collega’s. We kennen allemaal wel het voorbeeld van de manager die plots het idee heeft om extra werk aan te nemen, waarna hij het werk niet zelf uitvoert maar verdeelt over werknemers die hij verantwoordelijk vindt. Of wat zou je zeggen van de PR of marketing manager die het, volgens hem, lumineuze idee heeft om een sprankelende en uitdagende bedrijfsvisie te formuleren. Waarna hij vanuit zijn verantwoordelijkheid van manager het senior management weet te overtuigen dat het een goede marketing taktiek is. Maar nooit de verantwoordelijkheid neemt voor het implementeren van die nieuwe bedrijfsvisie. Waardoor klanten met een sprankelend beeld van het bedrijf contact maken met een werknemer en geconfronteerd worden met hoe deze werknemers denkt zijn verantwoordelijkheid te moeten nemen. Waarbij dan vaak blijkt dat de missie van de werknemers haaks op die sprankelende en uitdagende visie staat. Zo zijn er genoeg voorbeelden van organisaties die praten over klantgerichtheid en klanttevredenheid in hun bedrijfscommunicatie. Maar is er in het klantcontact met het bedrijf niets van die visie te merken. Het is eerder zo dat men als klant van het kasje naar de muur wordt gestuurd en niemand binnen de organisatie zich verantwoordelijk voelt tegenover de klant.

Verantwoordelijkheid bij ouderschap

Ook op het vlak van het ouderschap gaat er veel mis met verantwoordelijkheid. Veel ouders menen namelijk dat het hun verantwoordelijkheid is om hun kind een zo hoog mogelijke opleiding te geven. Vaak een opleidingsniveau dat net buiten de mogelijkheden van hun kind ligt. Dus een VMBO leerling voor de praktische leerweg, moet de theoretische volgen. Een leerling die HAVO kan moet VWO doen. Een student die het goed doet op het HBO moet dan toch maar eens een universitaire opleiding halen.
Of wat te denken van al die ouders die zich helemaal niet verantwoordelijk voelen voor de emotionele ontwikkeling van hun kind. Met als gevolg fysieke en/of geestelijke mishandeling en/of fysieke en/of geestelijke verwaarlozing.
Waarnaast je ook nog ouders hebt die de verantwoordelijkheid tegenover zichzelf en hun eigen leven hoger schatten en daarom een minimale verantwoordelijkheid nemen ten aanzien van het leven van hun kind.
Zo heb je ook ouders die zoveel verantwoordelijkheid nemen in het leven van hun kind, dat het kind niet leert wat het is om zelf verantwoordelijkheid te dragen. Met een kind als gevolg dat niet weet welke verantwoordelijkheden er allemaal zijn tegenover familie, vrienden, collega’s, werkgevers en de maatschappij.

Verantwoordelijkheid nemen

Er gaat dus nogal wat mis met het nemen van verantwoordelijkheid. Van werknemers die vanuit hun verantwoordelijkheid collega’s dwingen om hun verantwoordelijkheden te veranderen, zonder dat ze daar zeggenschap in hebben. Tot mensen die niet weten wat verantwoordelijkheid is of het op een vreemde manier invullen. Zo kun je bijvoorbeeld gerust zeggen dat iedere crimineel die zijn misdadige praktijken uitoefent om geld te verdienen voor zijn familie, misschien wel zijn verantwoordelijkheid neemt als ouder, maar die vreemd invult tegenover zijn buren en de maatschappij.
Het gevolg van al die niet genomen of gedwongen opgelegde verantwoordelijkheden die niet genomen worden, is vaak dat anderen verantwoordelijkheden op zich gaan nemen, die niet de hunne zijn. Zo stellen veel werkgevers managers aan, zodat werknemers herinnerd kunnen worden aan hun verantwoordelijkheden. Wetgevers stellen uitvoerders als rechters, officieren van justitie en politie agenten aan om criminelen er aan te herinneren dat misdaad niet gezien wordt als een verantwoordelijke manier om voor je gezin te zorgen. Chirurgen laten hun patiënten zelf aangeven wat er geopereerd moet worden. Klanten houden zelf bij en geef zelf aan of een bedrijf zijn verantwoordelijkheid neemt. Bedrijven stellen advocaten aan om hun niet-betalende klanten duidelijk te maken dat ze verantwoordelijkheden hebben tegenover het bedrijf. Ouders stellen kindermeisjes of nannies aan om verantwoordelijk te zijn voor de zorg voor hun kinderen.

De ander

Er zijn dus heel veel situaties waarin degene die de verantwoordelijkheid heeft, die eigenlijk niet hoeft te nemen omdat iemand anders die verantwoordelijkheid wel neemt. Niet omdat de 'overnemer' zich meer verantwoordelijk voelt, maar omdat mensen elkaar niet meer durven aan te spreken op hun verantwoordelijkheid. Men vindt het makkelijker om het zelf te doen, dan om de verantwoordelijke aan te spreken op zijn onverantwoordelijke gedrag. Waarna men zijn eigen onverantwoordelijke gedrag goedpraat met begrippen als:

• Als je iets gedaan wilt hebben, dan kun je het maar beter zelf doen.
  
• Hij moet nog leren om zijn verantwoordelijkheid te dragen.
  
• Ik heb geen tijd om hier op te wachten, ik heb het meteen nodig.
  
• Als ik hier op ga wachten, dan kan ik tot sintjuttemmes wachten.
  
• Wij werken met het piep systeem, wie het meeste piept wordt als eerste geholpen.
  

Verantwoordelijk zijn

Maar waar komt het met verantwoordelijkheid eigenlijk op neer? Ten eerste moet je het leren. Ten tweede moet je de kans krijgen om er mee te oefenen. Ten derde moet je de tijd krijgen om ze te kunnen toepassen. Ten vierde moet het systeem je de mogelijkheid geven om je verantwoordelijkheid te nemen en toe te passen. Ten vijfde moeten anderen je laten weten als je je verantwoordelijkheid niet hebt genomen en je de kans geven om hem weer op te pakken. Ten zesde is iemand veroordelen omdat hij zijn verantwoordelijkheid niet heeft genomen zinloos. Helemaal als je niet precies weet waarom iemand zijn verantwoordelijkheid niet heeft genomen.

Stuurwiel door