Mata Hari, exotische danseres en spionne

Mata Hari was tijdens haar leven vooral bekend als de beeldschone exotische danseres uit Parijs. Ze verzon hele verhalen over haar afkomst, jeugd en belevenissen die steeds weer de aandacht van de pers kregen. Bij de meeste mensen was niet bekend dat Mata Hari de artiestennaam was van een oer-Nederlandse jongedame: Griet Zelle. Dat zij ook na haar overlijden zo beroemd is gebleven, komt door haar roemruchte einde als spionne. Ze werd door de Fransen gefusilleerd na te zijn veroordeeld voor hoogverraad. Hierdoor werd Mata Hari hét symbool van de onweerstaanbare courtisanespionne. 

Margreet – ook wel Griet – Zelle

Op 7 augustus 1876 werd in Leeuwarden de dochter van een winkelier in hoeden en petten, Adam Zelle, en diens vrouw Antje van der Meulen geboren: Margarethe Geertruida Zelle. Adam Zelle had een klein kapitaal weten te verwerven met speculaties in olie en zo kon hij zijn dochter een goede opleiding bieden. Margreet bezocht de Standenschool voor Meisjes en ze kreeg privélessen Frans, Duits en Engels. Toen Margreet 13 was, ging vader Zelle failliet en kort daarna verliet hij zijn gezin. Na de scheiding van haar ouders werd Margreet onder voogdij geplaatst bij een oom die haar naar de opleiding voor kleuterleidsters in Leiden liet gaan. Die opleiding voltooide ze echter niet omdat ze door haar oom weer van school werd gehaald toen de leraar avances begon te maken.

Margreet MacLeod Zelle

Margreet was 19 toen ze op een huwelijksadvertentie in Het Nieuws van den Dag reageerde. Deze advertentie was geplaatst door een officier uit Nederlands-Indië: Rudolph MacLeod. Zij had zich altijd al aangetrokken gevoeld tot mannen in uniform: een officier was in haar ogen een held, zelfs een hoger wezen. Margreet en Rudolf trouwden nog datzelfde jaar. Door dit huwelijk kreeg zij toegang tot de betere kringen van Den Haag. Kort nadat er een zoon – Norman John – geboren was, vertrok het gezinnetje in 1897 naarOost-Java waar een jaar later een dochter werd geboren: Jeanne Louise. Het meisje werd Non genoemd. In 1899 stierf Norman: hij en zijn zusje Non waren vergiftigd maar de arts wist alleen Non te redden. Het toch al slechte huwelijk – Rudolph zag het onafhankelijke gedrag van zijn vrouw als overspel – kreeg een nieuwe deuk. Rudolph gaf Margreet de schuld van de dood van hun zoontje: door haar geflirt liet ze de kinderen te veel aan hun lot over.

In 1902 ging het gezin terug naar Nederland waar Margreet al snel scheiding van tafel en bed aanvroeg. Non werd aan haar toegewezen maar toen het kleine meisje een keer bij haar vader verbleef, wilde deze zijn dochter niet meer afstaan en Margreet heeft Non daarna nog maar één keer gezien.

Lady MacLeod wordt Mata Hari

Na haar scheiding was Margreet 26 jaar oud. De toegezegde alimentatie ontving zij niet en zij besloot daarom haar geluk in Parijs te beproeven. Na een eerste teleurstellende ervaring nam ze danslessen en ging als oosterse danseres – onder de naam Lady MacLeod – optreden in privé salons. Haar optredens werden een enorm succes en in 1905 vond het eerste openbare optreden plaats in een museum voor Aziatische kunst. Ze had daarvoor de naam Mata Hari aangenomen, wat ‘oog van de dag’ – oftewel ‘zon’ – betekent in het Maleis. Zowel in Franse als buitenlandse kranten waren de kritieken zeer lovend: vooral het feit dat ze volledig naakt danste, maakte enorme indruk. Al spoedig volgden er vele optredens door heel Europa en al even zoveel affaires met mannen. Maar dit leven was niet lang vol te houden en Mata Hari besloot tot minder optredens én tot minder mannen: slechts één minnaar tegelijk en dan ook voor langere tijd.

De mythe Mata Hari

In de media vertelde Mata Hari steeds andere verhalen over haar afkomst die allen grif werden geloofd: zo zou ze hebben leren dansen in de heilige tempels van Voor-Indië, haar moeder zou een Indische prinses zijn geweest en haar vader een baron of een Schot. Op feesten en bals begon zij graag de gesprekken als volgt: “In mijn jeugd, toen ik voor de radja's danste, aan de oevers van de Ganges…”

Ook vader Zelle heeft zijn steentje bijgedragen aan de mythevorming. Hij wilde in financieel opzicht een graantje meepikken nu zijn dochter zo beroemd was en hij schreef een boek over haar: Mata Hari. Mevrouw M.G. MacLeod Zelle, de levensgeschiedenis van mijn dochter en mijn grieven tegen haar vroegere echtgenoot. In zijn boek – dat vol verzinsels staat – werd een ware haatcampagne tegen Rudolph MacLeod gevoerd.

In heel Europa deden vele geruchten de ronde die niet door Mata Hari ontkend – noch erkend – werden. Zij zou vele rijke mannen tot slachtoffer hebben gemaakt en geen scrupules kennen om haar honger naar luxe te stillen en haar eigenzinnige impulsen te kunnen volgen.

Spionne

Omdat Nederland gedurende de Eerste Wereldoorlog neutraal bleef, kon Mata Hari vrij door Europa reizen en dat deed ze dan ook veelvuldig. Haar vele reizen en haar contacten met hoge militairen – zowel met Duitse als Franse en Engelse – trokken de aandacht. Bovendien vertelde ze de Engelse pers dat ze spioneerde voor de Franse geheime dienst. Waar geen twijfel over bestaat, is dat Mata Hari in het voorjaar van 1916 contact had met de Duitse inlichtingendienst en o.a. instructies kreeg over het gebruik van onzichtbare inkt. Ze kreeg de codenaam H-21 van de Duitsers. In de zomer van 1916 was Mata Hari weer in Parijs en daar werd zij door het hoofd van de Franse inlichtingendienst – kapitein Ladoux – gevraagd voor Frankrijk te spioneren. In het najaar werd zij op een reis van Spanje naar Nederland door Scotland Yard ten onrechte aangezien voor een andere Duitse spionne. Toen men de fout inzag, bleef men haar echter toch verdenken van ‘onneutrale handelingen’. Mata Hari probeerde haar naam te zuiveren door contact op te nemen met kapitein Ladoux maar die beweerde van niets te weten. Scotland Yard stuurde haar terug naar Madrid waar zij o.a. contact had met een Duitse militair. Dit zaaide zo mogelijk nog meer twijfel bij de Fransen en Engelsen en toen zij begin 1917 weer naar Parijs vertrok, werd ze daar op 13 februari 1917 op haar hotelkamer gearresteerd.

Het einde

Mata Hari werd in de Saint-Lazare gevangenis opgesloten, waar veertien verhoren plaatsvonden. Daarna vond op 24 en 25 juli 1917 het proces tegen haar plaats, achter gesloten deuren. Een jury van zeven leden moest beoordelen of Mata Hari schuldig was aan hoogverraad. Het oordeel luidde unaniem ‘schuldig’. Ze werd ter door veroordeeld en ook in hoger beroep werd het vonnis niet meer gewijzigd. Op 15 oktober 1917 om kwart over zes in de ochtend werd Mata Hari, Margreet Geertruida Zelle, met twaalf geweerschoten gefusilleerd. Zij is op het kerkhof van Vincennes – een wijk in Parijs – begraven.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Mata_Hari
http://www.friesgenootschap.nl/artikelen/mata.htm
Fries Museum